ولایت کنر

کُنَر ( لاتین: Choaspes/کواَسپِس؛ یونانی باستانی Khoáspēs/خواَسپیس؛ اوستایی نو: هووَسپه؛ ایرانی کهن: Aspasii ) یکی از ۳۴ ولایت افغانستان به مرکزیت شهر اسعدآباد می باشد که از ولایات شرقی افغانستان به شمار می رود. براساس احصائیه ۱۳۹۹ ولایت کنر ۴۹۹٬۳۹۳ جمعیت، و ۴٬۳۳۹ کیلومتر مربع پهناوری دارد. ۹۹٪ از جمعیتِ این ولایت، پشتون و ۱٪ کجر و نورستانی هستند. [ ۱]
کنر ولایتی کم جمعیت، کوهستانی و جنگلی است. اسعدآباد شهری کوچک در افغانستان و مرکز ولایت کنر است. نام قدیم آن چغان سرای است و بابر از آن به عنوان روستایی در مرز کافرستان نام برده است. کسانی که جمال الدین اسدآبادی را افغانی می دانند، او را زادهٔ این روستا می دانند. در دامنه کوه های منطقه یخه چینه و احمدی غوندی ولسوالی خاص ولایت کنر معادن کرومیت وجود دارد که مکان این معدن در فاصله ۲۰۸ کیلومتری شهر کابل و ۴۸ کیلومتری شهر جلال آباد قرار دارد. [ ۲]
کلمه کنر از Choaspes/کواَسپِس ( لاتین شدهٔ واژهٔ یونانی باستانی Khoáspēs/خواَسپیس؛ اوستایی نو: هووَسپه گرفته شده است. ( هووَسپا ) : نام رود کنر در منابع باستانی ( نام دو رود دیگر؛ یکی در سرزمین سوسیانا، و دیگری در شمال سرزمین پارس هم به همین نام خوانده شده ) . [ ۳] آریان ( ح۹۲ - ح۱۷۵ م ) ، تاریخ نگار یونانی، این رود را بنام Euaspla یاد کرده، که احتمالاً نیم برگردانی است از نام ایرانی کهن هواَسپه به معنای «داشتن اسب های خوب». Aspasii نام مردمانی قبیلوی بوده که در سرزمین گندهارا در اطراف رود کُنَر می زیستند. استرابو ( ۲۷ ق. م. - ۱۴ م ) ، تاریخ نگار دیگر یونان باستان، نام این مردمان را Hypasii خوانده است. [ ۴]
میر سید علی همدانی معروف به علی ثانی از عارفان سده هشتم هجری که به سرزمین های گوناگون ازجمله بلخ، بدخشان، کابل و کشمیر سفر کرده بود سرانجام در «عرض راد» در کنر در سال ۷۸۶ درگذشت و بعد از چندی پیکر او را از کنر به ختلان بردند و در کنر در آنجا که پیکر وی بوده مزار ساخته اند. گفته اند که زادگاه سید جمال الدین افغان در کنار همان مزار است. [ ۵]
برخی منابع سید جمال الدین اسدآبادی را به سادات کنر منتسب کرده اند. در روزگار سید جمال الدین، کنر دورافتاده ترین ولایت شرقی و مرزی افغانستان بوده، زیرا هنوز سرزمین ماورای آن به تصرف حکومت افغانستان درنیامده بود. [ ۶]