وعد الله حقا

بنا بر این ، خبر و یا به عبارتی وعده‏ای که خدای تعالی می‏دهد به اینکه معادی در پیش است حق بودنش به این معنا است که خلقت الهی به نحوی صورت گرفته که جز با برگشتن موجودات به سوی او تام و کامل نمی‏شود ، و از جمله موجودات یکی هم نوع بشر است که باید به سوی خدای تعالی برگردد .
و این مانند سنگی است که از آسمان به طرف زمین حرکت می‏کند که با حرکت خود وعده سقوط بر زمین را می‏دهد ، چون حرکتش سنخه‏ای است که جز با نزدیک شدن تدریجی به زمین و جز ساقط شدن و آرام گرفتن در روی زمین تمام نمی‏شود ، اشیاء عالم نیز چنین‏اند ، حرکتشان نهایتی دارد و آن برگشت به خدای تعالی است ، به همان مبدئی که از آنجا حرکت را آغاز کردند ، آیه زیر همین معنا را خاطر نشان ساخته می‏فرماید : یا ایها الانسان انک کادح الی ربک کدحا فملاقیه دقت فرمائید .
انه یبدؤا الخلق ثم یعیده لیجزی الذین آمنوا و عملوا الصالحات بالقسط . . . این جمله ، جمله الیه مرجعکم جمیعا را تاکید ، و معنای اجمالی رجوع و معاد را که این جمله متضمن آن است تفصیل و شرح می‏دهد . ممکن هم هست تعلیل آن جمله متقدم باشد ، و بخواهد به دو حجت و برهانی که قرآن همواره به آن دو حجت بر اثبات معاد استدلال می‏کند اشاره نماید . حجت اول را جمله : انه یبدؤا الخلق ثم یعیده متضمن است ، به این بیان که یکی از سنت‏های جاری خدای سبحان این است که هستی را به هر چیزی که می‏آفریند افاضه می‏کند ، و این افاضه خود را به رحمتش آنقدر ادامه می‏دهد تا آن موجود خلقتش به حدکمال و تمامیت برسد ، در این مدت آن موجود به رحمتی از خدای تعالی موجود شده و زندگی می‏کند و از آن رحمت برخوردار می‏گردد ، و این برخورداری همچنان ادامه دارد تا مدت معین .
رجوع شود به ( ترجمة المیزان ج : 10ص :11 )