واقعه صفین در تاریخ

[ویکی نور] واقعه صفین در تاریخ، ترجمه کریم زمانی از کتاب وزین و معتبر «وقعة صفین» نصر بن مزاحم منقری (م 212ق) است. این کتاب در میان پژوهشگران و صاحب نظران مباحث تاریخی، مهم ترین و معتبرترین کتابی است که به طور مستقل و مشروح از واقعه صفین سخن گفته است. البته نصر بن مزاحم نخستین و تنها مورخی نیست که این رویداد عظیم تاریخی را به رشته تحریر درآورده است؛ زیرا نخستین کسی که در این باره دست به تألیف زده، ابومخنف لوط بن سعید بن مخنف بن سلیم ازدی متوفای سال 170ق و پس از او محمد بن جریر طبری متوفای سال 310ق، بدین مطلب پرداخته است. وی تألیف مستقلی در این زمینه ندارد، بلکه واقعه صفین را ضمن حوادث سال 33 تا 37ق، بیان کرده است. مورخ دیگری به نام عبدالله بن عمر واقدی متوفای سال 207ق که هم عصر نصر بن مزاحم بوده تألیفی در این زمینه دارد. لیکن در حال حاضر این کتاب، کهن ترین و موثق ترین متنی است که رویداد عظیم صفین را در تمامیت آن مورد بحث و مداقه قرار داده است .
در ترجمه این متن تاریخی، چند نکته رعایت شده است:
علی بیات در انتهای مقاله ای تحت عنوان «وقعة الصفین» به سه ترجمه از این اثر اشاره می کند: نخست ترجمه ای تحت عنوان «سندس و استبرق» به قلم شیخ محمدمهدی مسجد شاهی در 218 صفحه که در 1345ق، به صورت چاپ سنگی در اصفهان منتشر شده است. باز گردان دوم، ترجمه کریم زمانی. وی به حق این دو ترجمه را به سبب حذف پاره ای مطالب چون اسناد روایات، اشعار و رجزها ناقص دانسته و در ادامه می نویسد: «بازگردان سوم به کوشش دکتر پرویز اتابکی به شکلی وزین و شایسته به سال 1366ش، در 819 صفحه در تهران به انجام رسیده است» .
احمد تنکابنی نیز در مقاله دیگری با عنوان «واقعه صفین در تاریخ، ترجمه ای ناقص از کتابی کهن و معتبر»، به بررسی ترجمه زمانی پرداخته است. وی در ابتدای مقاله، نثر کتاب را «نسبتاً روان» دانسته و به اختصار اهمیت کتاب و امانت داری نویسنده در نقل حوادث و وقایع صفین را متذکر شده است. سپس به نقد ترجمه زمانی پرداخته و می نویسد: «مؤلف، که مورخی حقیقت نگار و امین است، به تفصیل نام راویان هر خبر و گزارش را ذکر می کند و تمام روایات را به نحو «معنعن» توثیق می نماید. نقل سلسله روات برای محققانی که قصد پژوهش و سنجش دارند و به ارزیابی وقایع تاریخی همت می گمارند، بسیار مهم و گره گشاست، ولی متأسفانه در ترجمه یادشده به عذر احتراز از اطناب، از نقل سلسله راویان و ناقلان اخبار که در حکم ضمانت نامه صحت هر خبر می تواند بود ، به کلی صرف نظر شده و به این ترتیب مقدار زیادی از اعتبار کتاب در ترجمه ساقط شده است» .
وی اشکال عمده دیگر این ترجمه را این گونه توضیح می دهد: «یکی دیگر از ویژگی های این کتاب معتبر، درج اشعار و رجزهای مربوط به واقعه صفین است که بیش از یک سوم کتاب را شامل می شود. بسیاری از این اشعار که سرشار از ارزش ادبی و خصوصیت حماسی و اهمیت تاریخی است، تنها در این کتاب درج شده و در دیگر تاریخ ها و تذکره ها نیامده است. گذشته از این، برخی نامه ها و پیام ها که بین طرفین متخاصم مبادله شده به شعر است... ولی متأسفانه در ترجمه به کلی حذف شده و از این رهگذر سلسله مطالب متن که چون زنجیری به هم پیوسته و حوادث و گفتگوها و مکاتبات فی مابین را لحظه به لحظه نقل کرده در ترجمه از هم گسیخته است» .
وی همچنین خاطرنشان می کند که مترجم تنها از ترجمه اشعار چشم پوشی نکرده، بلکه بخشی هایی از نثر متن را نیز نادیده گرفته است و گذشته از حذف کلیه اشعار متن که در حدود 1500 بیت است، به استثنای 4 - 5 بیت که به گفته مترجم «به ضرورت ترجمه شده است»، بخش های مهمی از نثر متن نیز در ترجمه حذف شده و توجیهی هم بر این حذف مخل در مقدمه مترجم نیامده است. شمار این بخش های محذوف در مجموع کتاب بسیار است...