هنر خام

اصطلاح هنر خام ( به انگلیسی Art Brut ) را ژان دوبوفه، نقاش برجسته فرانسوی بعد از جنگ جهانی دوم، در مورد هنر کسانی به کار برد که خارج از شمول جامعه متعارف هنری قرار داشتند؛ یعنی نقاشی ها و خط خطی کردن های بیماران روانی، زندانیان، کودکان، انسان های ابتدایی و خام دست، و امثال آنها. همان گونه که کوبیست ها در مراحل نخستین آفرینش های خوداز مجسمه های بومیان اقیانوسیه و آفریقا الهام گرفتند، دوبوفه توانست از مطالعه هنرهای پیش گفته برای آفرینش کارهای خود الهام بگیرد. وی معتقد بود که این نوع نقاشی برخاسته از ابتکار خالص بوده و بیشترین توانایی را برای به نمایش درآوردن عواطف و ارزش های انسانی حائز است. او هنر خام را از هنر نائیف متفاوت می داند، به این دلیل که این هنرمندان، آثارشان را برای استفاده خودشان و ارائه شخصی به وجود می آورند، درحالیکه نقاشان نائیف در جریان نقاشی معقول باقی می مانند و به منظور شناخت عمومی ( استقبال مردم یا دولت ) فعالیت می کنند.
دوبوفه در سال ۱۹۴۵ گردآوری آثاری آزاد از قید ضوابط فرهنگی یا جهت گیری های سنتی و مرسوم را آغاز کرد و در سال ۱۹۴۸ به همراه آندره برتون شاعر فرانسوی و دیگران the Compagnie d’Art Brut را بنا نهاد. بخش بزرگی از کلکسیون دوبوفه، آثار بیماران روانی را دربرداشت. در سال ۱۹۷۲ مجموعه اش را که شامل بیش از پنج هزار اثر بود به شهرداری شهر لوزان سوئیس اهدا کرد. چهار سال بعد نمایشگاهی از این آثار در همان شهر افتتاح شد. برخی از آثار دوبوفه ( نقاشی ها و مجسمه ها ) که حاصل تقلید مستقیم از Art Brut است، نقدها و موفقیت های تجاری به دنبال داشتند.
گفته شده است که مهم ترین منبع الهام بخش دوبوفه در این خصوص، کتاب دیوانگان نگارش هانس پرینتسهورن، روانکاو سوئیسی بوده است.

هنر خام (Art Brut)
اثر ژان دو بوفه
عنوانی که نخست ژان دو بوفه، نقاش فرانسوی، برای توصیف هنری به کار برد که خارج از موازین قراردادیدنیای هنر خلق شده باشد. آن را «هنر دورافتاده ها» نیز نام داده اند. مقصود از «دورافتاده ها»، افرادی اند که به دلیل سن و سال، وضعیت روحی و روانی، یا جدا شدن از جامعه، از اصول و چارچوب های مقرّر و رایج هنری بی خبرند؛ و به گونه ای شهودی، برای ارضای نیازی درونی دست به خلق هنر می زنند: همچون کودکان، بیماران روان پریش، زندانیان، یا آنان که از جامعه بریده اند. ژان دوبوفه بر این باور بود که کار اینان، خلوص، اصالت، و نیروی خودجوشی دارد که آثار هنرمندان حرفه ای از آن ها بی بهره اند. گفته شده است که مهم ترین منبع الهام بخش دوبوفه در این خصوص، کتابهنر دیوانگان، نگارش هانس پرینتسهورن، روانکاو سوئیسی، بوده است. دوبوفه خود در آثارش اغلب مواد و مصالح نامتعارف را به کار می بُرد. در ۱۹۴۵ که به سوئیس سفر کرد، نقاشی های بیماران مراکز روان درمانی، توجه اش را برانگیخت، و از آن پس عمدۀ وقت خود را با برپاسازی نمایشگاه ها و سخنرانی ها، صرف تبلیغ هنر خام کرد و به گردآوری این قبیل آثار پرداخت. مجموعه ای که او گرد آورد، بیش از ۵ هزار قلم را دربر می گرفت، که بیش از نیمی از آن ها به بیماران مراکز روان درمانی تعلق داشت. دو بوفه این مجموعه را در ۱۹۶۷ در موزۀ هنرهای تزیینی پاریس به نمایش درآورد، و در ۱۹۷۲ آن را به شهر لوزانسوئیس هدیه کرد. ازجمله پدیدآورندگان این آثار، دو شخصیت برجستۀ انگلیسی بودند: مَج گیل(۱۸۸۲ـ۱۹۶۱)، زنی درس نخوانده که از ۱۹۱۹ به طراحی پرداخت؛ در حالتی خلسه مانند کار می کرد و به گفتۀ خودش، تحت اختیار و ارادۀ روحی مهربان قرار می گرفت. دیگری اسکاتی ویلسون(۱۸۸۹ـ۱۹۷۲)، هنرمندی خودآموخته، که تخیّلات بصری خویش را رنگین و تزیینی تصویر می کرد. او کوره سوادی بیش نداشت و جوانی اش با سرگشتگی همراه بود؛ اما پس از استقرار در لندن، در پایان جنگ جهانی دوم، با فروش آثارش به دلّالان هنر، معیشت خوبی برای خود تأمین کرد. ژان دوبوفه در ۱۹۴۸ به همراه آندره برتونو چندی دیگر، گروه هنر خامرا بنیاد گذاشت.