همای و همایون

همای و همایون منظومه ای عاشقانه از خواجوی کرمانی است که به عشقِ همای، شاهزادهٔ شام ( پسر منوشنگ ) ، به همایون، دختر فغفور چین، می پردازد.
این منظومه اولین با بیش از پنجاه سال پیش ، توسط کمال عینی تصحیح انتقادی شد. این تصحیح بر اساس نسخه ای است که در سال ۷۵۰ یعنی سه سال پیش از وفات خواجوی کرمانی کتابت شده است. [ ۱]
سال ها بعد منظومهٔ سام نامه از سوی گوینده ای ناشناس با تبدیل و تغییر و حذف اسامی و افزودن افسانه هایی پدید آمده است. [ ۲]

هُمای و هُمایون
سرودۀ خواجوی کرمانی، مثنوی عاشقانۀ فارسی در بحر متقارب در ۴,۴۰۷ بیت. این مثنوی که نخستین منظومه از خمسۀ خواجو است در مورد داستان عشق همایون با همای دختر فغفور چین است. خواجو آن را در ۷۳۲ق به پیروی از اسکندرنامۀ نظامی سروده و در آن ابوسعید بهادرخان و وزیر او غیاث الدین محمد رشیدی را ستوده است. همچنین تأثیر شاهنامه در آن محسوس است. دانسته نیست که داستان این مثنوی ساختۀ شاعر است یا برگرفته از داستانی کهن. همای و همایون در لاهور (۱۲۸۹ق) و بمبئی (۱۳۲۰ق) و به کوشش کمال عینی در تهران (۱۳۴۸ش) به چاپ رسیده است.