هلندی ادبیات

هُلَندی، ادبیات (Dutch literature)
قرن های ۱۲م ـ۱۵. هندریک (هاینریک) وان ولدکه۱ نخستین شاعر شناخته شدۀ قرن ۱۲م که به زبان هلندی شعر سروده است. برخی از آثار این دوره عبارت اند از بئاتریس۲، افسانۀ متعلق به قرن ۱۴م؛ نخستین نمایش نامه های غیر دینی اروپایی، مشهور به آبله اسپلن۳؛ و نمایش نامه های عبادی۴ اواخر قرن ۱۵ مری از نایمخن۵ و الکرلیک۶ (روایت اصلی نمایش نامۀ اخلاقی انگلیسی بنی آدم۷).
قرن های ۱۶ـ۱۷. شاعران بزرگ این عصر، که در آمستردام زندگی می کردند و همچنین آنانی که متعلق به محفل هوفت بودند عبارت اند از یوست وان دِن ووندل۸، غزل سرا، طنزنویس، و نمایش نامه نویس؛ خربرانت بردرو۹ نمایش نامه نویس و شاعر غنایی؛ کنستانتاین هوگنس۱۰، انسان گرا و طنز نویس؛ و یاکوب کاتسِ۱۱ معلم اخلاق مشهور.
قرن ۱۸. نظریۀ کلاسی سیسم آن بیش از آفرینش آثار ادبی اش اهمیت دارد. در سال های پایانی این قرن، در رمان نویسی شاهکارهایی از الیزابت بکر۱۲ و آخیه دکن۱۳، منتشر شد. هم زمان با آن، مکتب رمانتیسم آلمانی برشماری شاعر احساساتی کم اهمیت تأثیر گذاشت که بهترینشان آنتونی استارینگ۱۴ بود، اما، ویلم بیلدردایک۱۵، بانفوذترین شاعر این دوره مستقل تر و پرکارتر نیز بود.
قرن ۱۹. در این قرن تلاشی جسورانه در احیای رویکردی انتقادی تر به ادبیات در نشریۀ دو خیده۱۶ (راهنما) صورت گرفت که پایه گذاران آن عبارت بودند از راینیر باکهویزن وان دن برینک۱۷ (۱۸۱۰ـ ۱۸۶۵)، دانشمند، و اِورهاردوس پوتخیتر۱۸ (۱۸۰۸ـ۱۸۷۵)، مؤلف و منتقد. به هر حال، آنان توفیق آن را نیافتند تا حمایت یاکوب خِل۱۹ (۱۷۸۹ـ۱۸۶۲) را جلب کنند؛ خِل مقاله های علمی می نوشت و سبکش نمونه ای بود که آنان برای نوشتن مقاله های انتقادی نیاز داشتند؛ دو خیده بعدها برنامه ای ملی را در پیش گرفت که ملهم از رمان های تاریخی والتر اسکات۲۰ بود. نیکلاس بتس ازجمله مهم ترین نویسندگان این گونه بود. ادوارت دوئووس دکر۲۱ نویسندۀ مهم مکتب رمانتیک، با رمان فوق العادۀ ماکس هاولار۲۲ (۱۸۶۰) سبک نثر نویسی کاملاً جدیدی را متداول ساخت؛ دکر تندروی نامتعارفی را به طنز لارنس استرن۲۳ اضافه کرد که تقریباً قرنی جلوتر از زمانش بود. شاعران جوان مشهور به «نویسندگان دهۀ هشتاد۲۴» آثارش را ستودند و مجلۀ دو نیوه خیدز۲۵ (راهنمای نو)، که در ۱۸۸۵ تأسیس کردند، نشریۀ «نهضت ۱۸۸۰» شد. شاعران و نویسندگان اصلی این نهضت، که مارسلوس امانتس۲۶ (۱۸۴۸ـ۱۹۲۳) و ژاک پرک۲۷ (۱۸۵۹ـ۱۸۸۱) زمینه آن را فراهم ساختند، عبارت اند از ویلم کلوس۲۸، آلبرت وِروای۲۹، فردریک وان ادن۳۰، و لودوایک وان دایسل۳۱ (۱۸۴۶ـ۱۹۵۲). رمان طبیعت گرایانه تحت الشعاع رمان های واقع گرایانۀ لوئی کوپروس۳۲ و نمایش نامۀ کارگری۳۳ هرمان هایرمانس۳۴ قرار داشت.
قرن ۲۰. حیات گرایی در شعر هندریک مارسمان۳۵ و خردورزی ضدزیبایی شناختی مجلۀ ادبی فوروم۳۶ (۱۹۳۲ـ۱۹۳۵) به سرپرستی منو تر براک۳۷ (۱۹۰۲ـ۱۹۴۰)، دو پرون۳۸ (۱۸۹۹ـ۱۹۴۰)، و سیمون وستدئیک۳۹ به دورۀ «هنر به خاطر هنر»، که از ۱۸۸۰ در نثر و نیز در شعر دوره ای پربار بود، پایان بخشید. بزرگ ترین رمان نویسان رمانتیک آن دوره بی شک آرتور وان اسخندل۴۰ است که نخستین آثارش مبیّن حساسیتی مشابه آرت وان در لئو۴۱ (۱۸۷۶ـ۱۹۳۱) است. پس از نشریۀ فوروم، در شعر پروتستان شمال گرایش چندان آشکاری به انسان گرایی در سبک غنایی و ضدمادی گرایانۀ مارتینوس نایهوف۴۲ و رازورزی ابتدایی خریت آختربرخ۴۳ (۱۹۰۵ـ۱۹۶۲) وجود نداشت. آثار ادبیِ سال های جنگ جهانی دوم بیشتر به سبب جسارت دست اندرکاران انتشار و توزیع گستردۀ آن به شکل زیرزمینی اهمیت دارند نه کیفیت خاص این نوشته های «مقاومت»، ازجمله رمان های هاری مولیش۴۴ (۱۹۲۷ـ ) و ویلم فردریک هرمانس۴۵ (۱۹۲۱ـ ) که دربارۀ آشفتگی های زمان جنگ و بیگانگی از خویش یا فقدان هویت بودند.Hendrik (Heinrich) van VeldekeBeatrijsAbele Spelendevotional PlaysMariken van NieumeghenElckerlycEverymanJoost van den VondelGerbrand BrederoConstantijn HuggensJakob CatsElizabeth BekkerAagje DekenAnthony StaringWillem BilderdijkDe Gids/The GuideReinier Bakhuizen van den BrinkEverhardus PotgieterJacob GeelWalter ScottEduard Douwen DekkerMax HavelaarLaurence SterneTachtigersDe Nieuwe GidsMarcellus EmantsJacques PerkWillem KloosAlbert VerweyFrederik van EedenLodewijk van DeysselLouis Coperusproletariat dramaHerman HeijermansHendrik MarsmanForumMenno ter BraakDu PerronSimon VestdijkArthur van Schendelart van der LeeuwMaritnus NijhoffGerrit AchterbergHarry MulischWillem Frederik Hermans