هشام کلبی با نام کامل «ابو منذر هشام پسر ابو النضر محمد پسر سائب، پسر بشر، پسر عمرو کلبی» ( ۷۳۷ - ۸۱۹م ) ( متوفی ۲۰۴ ق ) تاریخ نگار عرب و از اعضای دارالحکمه بود که در مورد عرب قبل از اسلام نوشته است مخصوصا کتاب الاصنام او مشهور است. ابن ندیم در الفهرست تعداد آثار او را ۱۴۰ اعلام میکند و کتاب الاغانی مکررا از اطلاعات او سند میاورد.
... [مشاهده متن کامل]
وی در کوفه زاده شد و بیشتر عمر خود را در بغداد به سر برد.
وی که شیعه بود؛ می گوید: «بیمار شدم و در اثر بیماری هر چه می دانستم فراموشم شد. نزد جعفر بن محمد رفتم و نزد حضرتش بنشستم و آن حضرت دانش را در کاسه ای به من نوشانید و علمم بازآمد و فراموشی و نسیان از میان رفت».
تاریخ نویسانی که دربارهٔ عرب دورهٔ جاهلیت به پژوهش پرداخته اند، بیشتر اخبار خود را از محمد بن سائب و هشام کلبی نقل کرده اند. کلبی نزد شیعیان موثق است ولی برخی سنیان او را توثیق و برخی به خاطر تشیعش او را مطعون دانسته و مذمت کرده اند.
خطیب در تاریخ بغداد دربارهٔ هشام می نویسد: «هشام پسر محمد سائب کلبی، کسی است که حدیث از او نقل بشود؟ وی نسب دان و افسانه گو است، گمان نمی کنم که احدی از او حدیث نقل کند». بنابراین وی را «متروک الحدیث» خواندند؛ یعنی به حدیثی که او روایت کرده نباید توجه کرد. اما علمایی همچون محمد بن سعد، و البلاذری، و محمد بن جریر الطبری، و المسعودی او را ثقه دانسته و از او نقل کرده اند. البلاذری بسیاری از مطالبش را در کتاب الأنساب از کتاب الجمهرة ایشان نقل کرده. و همچنین یاقوت الحموی بر کتب او، اعتماد داشته است، همچون افتراق العرب واشتقاق البلدان والأنساب والأصنام.
بیشتر آثار هشام کلبی از بین رفته است و فقط کتابهای زیر از او به جا مانده است:
• کتاب مثالب العرب
• اسواق العرب:این کتاب را محمد حمید اللّه در سال ۱۹۳۵ میلادی در پاریس انتشار داده و بروکلمن نیز آن را جزو آثار هشام کلبی یاد کرده است.
• کتاب اخبار بکر و تغلب
• الجمهرة فی النسب یا کتاب النسب الکبیر. یاقوت حموی کتاب جمهرة النسب را مختصر نموده، و آن را «المقتضب من کتاب جمهرة النسب» نامیده است.
• کتاب انساب الخیل یا کتاب نسب فحول الخیل، فی الجاهلیة و الإسلام:این کتاب دربارهٔ نژاد اسبان در زمان جاهلیت و اسلام تألیف شده است و هر چند در حجم خرد می نماید، اما دانشی بس فراوان دربردارد.
• کتاب الأصنام که آن را تنکیس الأصنام ( واژگون کردن بتان ) نیز خوانده اند؛ این کتاب تاریخ مختصر نحوه پرستش عرب و بتان ایشان در دوره جاهلیت و قدیمترین نوشتار و کتاب مستقل در این باره است.
... [مشاهده متن کامل]
وی در کوفه زاده شد و بیشتر عمر خود را در بغداد به سر برد.
وی که شیعه بود؛ می گوید: «بیمار شدم و در اثر بیماری هر چه می دانستم فراموشم شد. نزد جعفر بن محمد رفتم و نزد حضرتش بنشستم و آن حضرت دانش را در کاسه ای به من نوشانید و علمم بازآمد و فراموشی و نسیان از میان رفت».
تاریخ نویسانی که دربارهٔ عرب دورهٔ جاهلیت به پژوهش پرداخته اند، بیشتر اخبار خود را از محمد بن سائب و هشام کلبی نقل کرده اند. کلبی نزد شیعیان موثق است ولی برخی سنیان او را توثیق و برخی به خاطر تشیعش او را مطعون دانسته و مذمت کرده اند.
خطیب در تاریخ بغداد دربارهٔ هشام می نویسد: «هشام پسر محمد سائب کلبی، کسی است که حدیث از او نقل بشود؟ وی نسب دان و افسانه گو است، گمان نمی کنم که احدی از او حدیث نقل کند». بنابراین وی را «متروک الحدیث» خواندند؛ یعنی به حدیثی که او روایت کرده نباید توجه کرد. اما علمایی همچون محمد بن سعد، و البلاذری، و محمد بن جریر الطبری، و المسعودی او را ثقه دانسته و از او نقل کرده اند. البلاذری بسیاری از مطالبش را در کتاب الأنساب از کتاب الجمهرة ایشان نقل کرده. و همچنین یاقوت الحموی بر کتب او، اعتماد داشته است، همچون افتراق العرب واشتقاق البلدان والأنساب والأصنام.
بیشتر آثار هشام کلبی از بین رفته است و فقط کتابهای زیر از او به جا مانده است:
• کتاب مثالب العرب
• اسواق العرب:این کتاب را محمد حمید اللّه در سال ۱۹۳۵ میلادی در پاریس انتشار داده و بروکلمن نیز آن را جزو آثار هشام کلبی یاد کرده است.
• کتاب اخبار بکر و تغلب
• الجمهرة فی النسب یا کتاب النسب الکبیر. یاقوت حموی کتاب جمهرة النسب را مختصر نموده، و آن را «المقتضب من کتاب جمهرة النسب» نامیده است.
• کتاب انساب الخیل یا کتاب نسب فحول الخیل، فی الجاهلیة و الإسلام:این کتاب دربارهٔ نژاد اسبان در زمان جاهلیت و اسلام تألیف شده است و هر چند در حجم خرد می نماید، اما دانشی بس فراوان دربردارد.
• کتاب الأصنام که آن را تنکیس الأصنام ( واژگون کردن بتان ) نیز خوانده اند؛ این کتاب تاریخ مختصر نحوه پرستش عرب و بتان ایشان در دوره جاهلیت و قدیمترین نوشتار و کتاب مستقل در این باره است.
