هزارستان

[ویکی شیعه] هزارستان منطقه کوهستانی در ارتفاعات مرکزی افغانستان است که بیشتر ساکنان آن شیعه مذهب و از قوم هزاره هستند. این منطقه تا اواسط دوران اسلامی، غور یا غَرجستان خوانده می شده و جزیی از خراسان بزرگ بوده است. هزارستان تا پیش از سده نوزدهم میلادی، منطقه ای مستقل بوده است.
نام هزارستان یا هزاره جات، از نام قوم هزاره گرفته شده که از قدیم در این مناطق زندگی می کنند. گروه هایی از اقوام دیگر مانند تاجیک و بلوچ نیز ساکن این مناطق هستند. بیشتر مردم هزاره از مذهب شیعه امامیه پیروی می کنند و اقلیت های سنی و اسماعیلیه نیز دارند. زبان رایج هزارستان، فارسی با گویش هزارگی است.
هزارستان هیچگاه مرز روشنی نداشته است، اما به طور تقریبی، ولایت بامیان در شمال، سرچشمه رودخانه هلمند در جنوب، فیروزکوه (ولایت غور) در غرب و گذرگاه سالنگ در شرق را دربرمی گیرد. براساس تقسیمات کشوری کنونی افغانستان، هزارستان از ولایات مرکزی بامیان و دایکندی و بیشتر مناطق استان های مَیدان، غزنی، سر پُل، سَمَنگان، غور و پَروان تشکیل شده است.

هزارستان یا هزاره جات با نام تاریخی غرجستان ناحیه ای وسیع و بیشتر کوهستانی در ارتفاعات مرکزی افغانستان است که سکونت گاه تاریخی قوم هزاره می باشد. مرزهای آن، به طور تقریب، از حوزه بامیان به شمال، از سرچشمه رودخانه هلمند به جنوب، از فیروزکوه به غرب، و از گذرگاه سالنگ به شرق محصور می شود. در طول تاریخ مرزهای آن همواره در حال تغییر بوده و به طور تقریبی تعیین شده است. [ ۲] بر اساس تقسیمات کشوری کنونی افغانستان، هزارستان بر ولایت های مرکزی بامیان، دایکندی و بخش های بزرگی از غور، غزنی، ارزگان، پروان، میدان وردک، بلخ، بغلان، سمنگان، سرپل و غیره منطبق است. [ ۳] [ ۴] [ ۵]
در منابع تاریخی از هزارستان به نام های مختلفی یاد شده است. بلیومی می نویسد که در کتاب مقدس کشوری به نام عرساث نام برده شده است که با موطن هزارهای امروزی مطابقت دارد. [ ۶] [ ۷] این سرزمین از کابل و غزنه تا هرات و قندهار وسعت داشته است. [ ۷] ستاگیدا یکی از نام های تاریخی هزارستان است که حدود ۲٬۵۰۰ سال پیش یاد می شده است. [ ۸]
بطلمیوس هزارستان را با نام پاروپامیزوس یاد کرده است. [ ۹] قسمت های جنوبی هزارستان پیش از اسلام اراکوزیا نام برده می شد و پایتخت آن هزاله نام داشت. [ ۱۰] این سرزمین از حدود ارغنداب تا مالستان و جاغوری و تام دای پولاد وسعت داشت. [ ۱۰] زاول ( زابل ) ، زاولستان ( زابلستان ) منطقهٔ وسیعی بود که از تخارستان تا جنوب غزنی و تمام هزارستان را تحت پوشش داشت. این نام جامع ترین نام برای هزارستان بود و تا زمان تیمور گورکانی به این مناطق هزارستان گفته می شد. [ ۱۰] هیوان تسانگ در سفرنامهٔ خود اطراف و نواحی غزنی را به نام «تاوکپستوتو» یاد کرده است. [ ۱۰] غرب هزارستان پیش تر به زمین داور یا بلدداور یاد می شد. [ ۱۰]
در دوران اسلامی از شمال غرب هزارستان از حدود دایزنگی تا ولایت بادغیس و تمامی ولایت غور به غرجستان که به معنی کوهستان در فارسی قدیم است یاد می شد. گاهی این نام را دربارهٔ سراسر هزارستان به کار می بردند. [ ۱۰] [ ۱۱] [ ۱۲]
مشهورترین نام هزارستان در دوران اسلامی غور و غورستان بود که بعداً به سراسر هزارستان گفته شد اما اکنون محدود به ولایت غور کنونی شده است. غور در لهجهٔ هزارگی به معنی گودال، شکاف یا دره است. پیش از حملهٔ عبدالرحمن خان به آنجا، این سرزمین به نام هزارستان یاد می شد. کلنل چارلز ادوارد ییت، محمد حیات خان افغان و میر محمدعظیم بیگ هزاره از هزارستان یاد کرده اند. [ ۱۰]

هَزارِسْتان
منطقه ای کوهستانی در نواحی مرکزی افغانستان. این منطقه در اطراف سرچشمه های رودهای فراه رود، هری رود و مرغاب و محل زندگی قبایل هزاره است. از شمال به کوه بابا، از جنوب و شرق به درۀ هلمند (هیرمند) و از غرب به سرزمین هرات محدود می شود. نام سابق آن غور بود که سلسلۀ غوریان نام خود را از آن جا گرفته بودند. اعراب تا قرن ۴ق نتوانستند کاملاً بر آن مسلط شوند. در قرن ۶ق، قطب الدین محمد ( ـ۵۴۴ق) فیروزکوه را احداث و پایتخت خود کرد. با یورش سپاهیان چنگیزخان مغول، نقش این شهر در تاریخ به پایان رسید. باستان شناسان در ۱۹۵۷ ویرانه های فیروزکوه را از دل خاک بیرون کشیدند.