هریرود

هریرود دومین رود مهم افغانستان پس از هیرمند است که مربوط حوزه آبگیر هریرود در شمال غربی افغاستان می باشد. منبع اولی هریرود دریای لعل و سرجنگل است که از غرب کوه بابا سرچشمه می گیرد و به سوی شهر فیروزکوه جریان دارد. در منطقه دولت یار دریاهای دیگری به آن می پیوندد و از آنجا به بعد به نام هریرود یاد می شود. شاخه مهم جنوب آن رود تگاب اوشلان است، که از شمال رشته کوه های سیاه کوه غربی سرچشمه گرفته موازی با هریرود جریان دارد و در منطقه ماروه به آن می پیوندد. شاخه مهم شمالی آن دریای کرُخ است که از جنوب رشته کوه های سفیدکوه غربی سرچشمه گرفته و در منطقه کرُخ به آن می پیوندد. دریای کرُخ ۹۵ کیلومتر طول دارد و حوزه آبگیر آن، ۷۸۲۰ کیلومتر مربع است.
پس از پیوستن کشف رود به آن، با نام رود تجن وارد شنزارهای کشور ترکمنستان شده و به بیابان قره قوم منتهی می شود.
نام های هری و هریوا که نام های باستانی هرات هستند از نام این دریا گرفته شده اند. واژهٔ هرَی از زبان فارسی باستان هَرَیو آمده که به معنی «پُرشتاب» است. در یونانی آنرا Arius و در لاتین آنرا Tarius یاد میکند.
دبی یا میزان آبدهی هریرود به طور میانگین ۵۵ متر مکعب بر ثانیه است. در دهه های گذشته دبی این رود دو بار در میان سال ۱۹۶۱ و ۱۹۶۳ در شهر فیروزکوه ولایت غور اندازه گیری شده است. دبی محاسبه شده در آن زمان ۲۲٫۳ متر مکعب بر ثانیه بوده است. بر اثر یک سیل در سال ۱۹۳۹ میلادی دبی رود به ۱۰۹۰ متر مکعب بر ثانیه افزایش یافت. بر اثر یک خشکسالی ۱۰ ماهه در سال ۲۰۰۰ رود هریرود به طور کامل خشک شد.
سد دوستی توسط ایران و ترکمنستان در سال ۱۳۸۴ برای تأمین آب کشاورزی و آشامیدنی مشهد ساخته شده است. سد سلما توسط دولت هند در افغانستان در سال ۱۳۹۴ برای تامین آب کشاورزی و آشامیدنی هرات ساخته شده است.
هریرود از دریا ( رودخانه ) های مهم حوضهٔ غرب افغانستان است و میان رشته کوه های سفیدکوه و سیاه کوه از شرق به سمت غرب جریان دارد. دریای هری رود از کوه بابا و مناطق مرتفع لعل و سرجنگلِ هندوکش با ارتفاع تقریبی ۳٬۹۰۰ تا ۴٬۰۰۰ متر سرچشمه می گیرد. بند امیر ساحهٔ آب بخش اصلی هری رود است. هری رود از سرچشمه اش تا دهکده کوهسان تقریباً ۵۶۰ کیلومتر فاصله را به موازات رشته کوه های سفیدکوه و سیاه کوه می پیماید. دریای لعل و سرجنگل معاونان اولی هری رود هستند که هر دو در حصهٔ دولت یار یکی شده و به استقامت غرب جریان می یابند. دریای دیگری به نام تگاب اوشلان در نزدیکی ماروه به این دو دریا وصل می گردد و همگی در همان مجاورت به هری رود می پیوندند. معاون چهارمی به نام دریای کَرُخ نیز هست که در ساحه شرقی ولایت هرات با هری رود یک جا می شود. هری رود از دهکده های کوهستانی شمال اسلام قلعه به استقامت شمال به اندازهٔ ۹۵ کیلومتر جریان می یابد و مرز مشترک افغانستان و ایران را تشکیل می دهد. سپس در دهنهٔ ذوالفقار خاک افغانستان را ترک می کند و سرحد مشترک میان ایران و ترکمنستان را تا سرخس تشکیل می دهد. از سرخس به بعد ابتدا استقامت شمال را اختیار کرده، بعد قدری به جانب شمال غرب منحرف شده، در نهایت به ریگستان های ترکمنستان می ریزد.