این کتاب از نخستین کتاب های پزشکی نوشته شده به زبان پارسی دری بوده که در اواخر قرن چهارم هجری ایران، در عصر شکوفایی علم و تمدن اسلامی، نوشته شده است. احمد الاخوینی البخاری کتاب هدایه المتعلمین را در نیمه دوم قرن چهارم هجری قمری به درخواست پسرش نوشته است و این کتاب دارای سه بخش و دویست باب است. بخش اول شامل پنجاه و یک باب است. نویسنده در این باب ها در مورد ارکان، عناصر، مزاج ها، اخلاط، اندام های مفرده و اندام های مرکبه بدن انسان، نیروها ( ارواح ) ، افعال، خوراک ها و شراب ها بحث کرده است و اثرات جسمانی و روانی شراب و انواع آن را مورد توجه قرار داده است. بخش دوم یکصد و سی باب دارد، اخوینی بخاری در این باب ها از بیماری های مربوط به ناخن پا تا موی سر یعنی طاسی ( داءالثعلب ) را مورد مطالعه قرار داده و راه های درمان آن بیماری ها را بیان کرده است. بخش سوم کتاب هدایه المتعلمین نوزده باب دارد. اخوینی در این باب ها علل و مبانی تب ( حُمَّیات ) و انواع آن، اصول و مبانی نبض شناسی و بهداشت عمومی را مورد بحث قرار می دهد. کتاب هدایه المتعلمین سال ها جزو کتب مرجع پزشکی نیاکان ایرانی اسلامی بوده است. یک نسخه از این کتاب در کتابخانه بادلیان آکسفورد انگلستان، یک نسخه در کتابخانه فاتح استانبول، ترکیه، و نسخه ای دیگر در کتابخانه ملک تهران وجود دارد. در سده ششم خورشیدی، نظامی عروضی سمرقندی در چهارمقاله خود از هدایه المتعلمین فی الطب نام برده است.
... [مشاهده متن کامل]
ابوبکر ربیع بن احمد اخوینی بخاری خود را شاگرد زکریا رازی می داند. تاکنون کتاب دیگری از اخوینی بخاری پیدا نشده است. اخوینی بخاری اهل شهر بخارا بوده است. بخارا پایتخت سلسله سامانیان است. سامانیان جزو نخستین حکومت های مستقل ایرانی بودند که پس از حمله و هجوم اعراب به کشور ایران در نواحی خراسان و ماوراءالنهر تشکیل شدند. پس از استیلای اعراب بر کشور ایران با سقوط سلسله ساسانیان، زبان رسمی کشور ایران از پارسی میانه ( پارسی پهلوی ) به زبان عربی تغییر یافت و ایرانیان به دلیل قرابت حروف الفبای زبان عربی و زبان پارسی، عربی را به عنوان زبان رایج علمی پذیرفتند. اخوینی بخاری کتاب ( هدایه المتعلمین فی الطب ) را در چنین بستر تاریخی به زبان پارسی دری نوشته است.
اخوینی بخاری کتاب را برای استفاده عامه مردم و با انشایی ساده و نسبتاً روان دری تألیف نموده ولی بعضی از اسامی کالبدشناسی و بیماری ها را هم به زبان عربی نوشته است. او همچنین به تجربیات خود در درمان بیماران اشاره کرده است. از دیدگاه اخوینی، پزشکی شامل سه بخش بوده است: «امور طبیعی»، «دانستن اسباب»، «علایم و دلایل». از نظر اخوینی بخاری دانش پزشکی دارای دو بخش نظری و عملی است. پزشکی عملی دو وظیفه دارد: نگاهداری تندرستی افراد سالم؛ و بازگرداندن تندرستی به تن بیماران. در ابتدای این کتاب به بیان ارکان، مزاج، طبایع چهارگانه و کلیات کالبدشناسی و وظایف الاعضاء ( فیزیولوژی ) اشاره شده است و سپس به بیان بیماری پرداخته است و در هر مورد ابتدا تعریف بیماری، سپس علل و علایم و پس از آن روش درمان بیماری بیان شده است ؛ در این کتاب بیماری های روانی مورد بحث قرار گرفته و نویسنده اشاره می کند که در مدت سی سال کار طبابت خود بیماران مبتلا به مالیخولیا را با روش ویژه خود درمان کرده است و به همین دلیل پزشک دیوانگان خوانده می شده . بیشتر مطالب کتاب هدایه المتعلمین فی الطب با مبانی علمی کتب پزشکی حاضر هماهنگی دارد.
... [مشاهده متن کامل]
ابوبکر ربیع بن احمد اخوینی بخاری خود را شاگرد زکریا رازی می داند. تاکنون کتاب دیگری از اخوینی بخاری پیدا نشده است. اخوینی بخاری اهل شهر بخارا بوده است. بخارا پایتخت سلسله سامانیان است. سامانیان جزو نخستین حکومت های مستقل ایرانی بودند که پس از حمله و هجوم اعراب به کشور ایران در نواحی خراسان و ماوراءالنهر تشکیل شدند. پس از استیلای اعراب بر کشور ایران با سقوط سلسله ساسانیان، زبان رسمی کشور ایران از پارسی میانه ( پارسی پهلوی ) به زبان عربی تغییر یافت و ایرانیان به دلیل قرابت حروف الفبای زبان عربی و زبان پارسی، عربی را به عنوان زبان رایج علمی پذیرفتند. اخوینی بخاری کتاب ( هدایه المتعلمین فی الطب ) را در چنین بستر تاریخی به زبان پارسی دری نوشته است.
اخوینی بخاری کتاب را برای استفاده عامه مردم و با انشایی ساده و نسبتاً روان دری تألیف نموده ولی بعضی از اسامی کالبدشناسی و بیماری ها را هم به زبان عربی نوشته است. او همچنین به تجربیات خود در درمان بیماران اشاره کرده است. از دیدگاه اخوینی، پزشکی شامل سه بخش بوده است: «امور طبیعی»، «دانستن اسباب»، «علایم و دلایل». از نظر اخوینی بخاری دانش پزشکی دارای دو بخش نظری و عملی است. پزشکی عملی دو وظیفه دارد: نگاهداری تندرستی افراد سالم؛ و بازگرداندن تندرستی به تن بیماران. در ابتدای این کتاب به بیان ارکان، مزاج، طبایع چهارگانه و کلیات کالبدشناسی و وظایف الاعضاء ( فیزیولوژی ) اشاره شده است و سپس به بیان بیماری پرداخته است و در هر مورد ابتدا تعریف بیماری، سپس علل و علایم و پس از آن روش درمان بیماری بیان شده است ؛ در این کتاب بیماری های روانی مورد بحث قرار گرفته و نویسنده اشاره می کند که در مدت سی سال کار طبابت خود بیماران مبتلا به مالیخولیا را با روش ویژه خود درمان کرده است و به همین دلیل پزشک دیوانگان خوانده می شده . بیشتر مطالب کتاب هدایه المتعلمین فی الطب با مبانی علمی کتب پزشکی حاضر هماهنگی دارد.
از نخستین نسک ( کتاب ) ها به پارسی ودر دانش پزشکی، گمان می رود نوشته شده به سال 370 ه ق باشد بدست ابوبکر ربیع بن احمد اخوینی بخاری
هو
نسخه خطی نفیس این کتاب در ۱۳۱۹ ش جهت فروش به کتابخانه ملی ارایه شده ولی به علت بی کفایتی مسولین وقت کتابخانه و پیشنهاد قیمت پایین به فروشنده متاسفانه این نسخه پر ارزش از کتابخانه بادلیان آکسفورد سر در آورده است. چاپ عکسی آن در دهه هشتاد در تهران منتشر شده است.
نسخه ملکی نگارنده.
نسخه خطی نفیس این کتاب در ۱۳۱۹ ش جهت فروش به کتابخانه ملی ارایه شده ولی به علت بی کفایتی مسولین وقت کتابخانه و پیشنهاد قیمت پایین به فروشنده متاسفانه این نسخه پر ارزش از کتابخانه بادلیان آکسفورد سر در آورده است. چاپ عکسی آن در دهه هشتاد در تهران منتشر شده است.
نسخه ملکی نگارنده.