هِدایت، صادق (تهران ۱۲۸۱ـ پاریس ۱۳۳۰ش)
هِدایت، صادق
از پایه گذاران داستان نویسی جدید ایران. پژوهشگر فرهنگ عامه و فرهنگ ایران باستان، نمایش نامه نویس، طنزنویس، مترجم. در خانواده ای اشرافی به دنیا آمد. پدر و برادرانش در مناصب بالای اداری و نظامی بودند. اما صادق، دل زده از مشغله های خانواده، درگیر حساسیت و یأسی بود که به مرور وجودش را فرامی گرفت؛ به طوری که در پایان دورۀ ابتدایی (۱۲۹۳ش)، روزنامۀ دیواری ندای اموات را تهیه کرد. دورۀ متوسطه را در دارالفنون و مدرسۀ فرانسوی سن لوئی گذراند. در ۱۲۹۶ش، نخستین مقاله اش را در هفته نامۀ امید، به مدیریت نصرالله فلسفی، چاپ کرد. اولین کتاب هایش، رباعیات عمر خیام و انسان و حیوان در ۱۳۰۳ش منتشر شد. در ۱۳۰۵ش، به فرانسه اعزام شد تا مهندسی بخواند، اما تحصیلاتش را جدی نگرفت و به داستان نویسی پرداخت. در پاریس، ماجرای عاشقانۀ نافرجامی را از سر گذراند که در زندگی و آثارش تأثیر نهاد. درون گراتر شد و بیشتر از پیش به مرگ اندیشید، حتی اقدام به خودکشی کرد (۱۳۰۷ش). آن چه در ستایش مرگ به عنوان رهاکنندۀ انسان از رنج هستی نوشت («مرگ»، ایرانشهر، ۱۳۰۵ش)، یکی از مهم ترین درون مایه های داستان هایش را تشکیل داد. در ۱۳۰۶ش، نسخۀ بازبینی شدۀ انسان و حیوان با عنوان فواید گیاه خواری به همت کاظم زادۀ ایرانشهر در برلین، و دو سال بعد در تهران چاپ شد. در ۱۳۰۹ش، به ایران بازگشت و کاری در بانک ملی یافت، اما بارها تغییر شغل داد. در همین دوره، همراه علوی و فرزاد و مینوی، با تشکیل محفل ادبی ربعه، در تقابل با ادبای سنت گرا، حرکت نوگرایانه ای را در زمینۀ تألیف و ترجمه پیش برد. گرایش فکری اش در این دوره، عمدتاً ناسیونالیستی بود و نمایش نامه های پروین دختر ساسان (۱۳۰۹) و مازیار (۱۳۱۲) و مجموعۀ داستان انیران (۱۳۱۰)، همراه علوی و مینوی و شین پرتو، مؤید چنین نظری است. اما از ترجمه و شناساندن نویسندگان تازه، مثلاً چخوف، غافل نبود. در این سال ها، او در اوج خلاقیت ادبی اش بود. وغ وغ ساهاب (۱۳۱۳) و ترانه های خیام (۱۳۱۲) را در زمینۀ نقد ادبی منتشر کرد و اوسانه (۱۳۱۰) و نیرنگستان (۱۳۱۲) را در زمینۀ گردآوری فرهنگ عامه. داستان هایش یکی پس از دیگر منتشر شد: زنده به گور (۱۳۰۹)، سه قطره خون (۱۳۱۱)، سایه روشن (۱۳۱۲) و داستان بلند علویه خانم (۱۳۱۲). هم داستان های ذهنی نوشته و هم در زمینۀ پدیدآوردن داستان های وهمناک طبع آزموده، اما تنۀ اصلی داستان نویسی اش را نوشته های واقع گرایانه تشکیل می دهد. در همۀ داستان هایش، ضمن پرداختن به انسان های مطرود، اقتدار مادی و معنوی را به سخره می گیرد. هدایت که به دلیل نوشته هایش به نظمیه احضار شده و با ضمانت و تعهد کتبی آزاد شده بود، در ۱۳۱۵، همراه شین پرتو به هند رفت. در آن جا، رمان بوف کور (۱۳۱۵) را در تعدادی محدود پلی کپی کرد. در همان جا زبان پهلوی آموخت و چون به ایران بازگشت، برخی از متون زردشتی را ترجمه کرد. در ۱۳۱۷، در ادارۀ موسیقی مشغول به کار شد و مقالاتی برای مجلۀ موسیقی، پیشروترین مجلۀ ادبی آن زمان، نوشت. در سال های پس از شهریور ۱۳۲۰ و سقوط رضاشاه، تحت تأثیر جنبش اجتماعی، نوعی خوشبینی آرمان خواهانه بر فضای آثارش سایه انداخت که، بر اثر سیر رویدادها، دیری نپایید. در ۱۳۲۴، سفری فرهنگی به ازبکستان کرد و در ۱۳۲۵ به عضویت هیئت رئیسۀ نخستین کنگرۀ نویسندگان ایران، که با حمایت انجمن روابط فرهنگی ایران و شوروی برگزار شد ، رسید. در این دوره، ضمن چاپ مقالات و ترجمه هایی در مجلات پیام نو و سخن، مجموعۀ داستان های سگ ولگرد (۱۳۲۱) و ولنگاری (۱۳۲۳)، داستان بلند حاجی آقا (۱۳۲۴)، نمایش نامۀ افسانۀ آفرینش (پاریس، ۱۳۲۵) و بخش هایی از داستان بلند توپ مرواری را منتشر کرد. همراه حسن قائمیان، داستان های کافکا را به فارسی برگرداند و پیام کافکا (۱۳۲۶) را در تفسیر اندیشه و شگرد ادبی او نوشت. در ۱۳۲۹، به پاریس رفت و در ۱۹ فروردین ۱۳۳۰ در آن شهر خودکشی کرد. آثارش به بسیاری از زبان های دنیا ترجمه شده است. کتاب ها و مقالات بسیاری درباره اش نوشته شده که فهرست بخشی از آن ها را محمد گلبن در کتاب شناسی صادق هدایت (۱۳۵۴) گرد آورده است.
هِدایت، صادق
از پایه گذاران داستان نویسی جدید ایران. پژوهشگر فرهنگ عامه و فرهنگ ایران باستان، نمایش نامه نویس، طنزنویس، مترجم. در خانواده ای اشرافی به دنیا آمد. پدر و برادرانش در مناصب بالای اداری و نظامی بودند. اما صادق، دل زده از مشغله های خانواده، درگیر حساسیت و یأسی بود که به مرور وجودش را فرامی گرفت؛ به طوری که در پایان دورۀ ابتدایی (۱۲۹۳ش)، روزنامۀ دیواری ندای اموات را تهیه کرد. دورۀ متوسطه را در دارالفنون و مدرسۀ فرانسوی سن لوئی گذراند. در ۱۲۹۶ش، نخستین مقاله اش را در هفته نامۀ امید، به مدیریت نصرالله فلسفی، چاپ کرد. اولین کتاب هایش، رباعیات عمر خیام و انسان و حیوان در ۱۳۰۳ش منتشر شد. در ۱۳۰۵ش، به فرانسه اعزام شد تا مهندسی بخواند، اما تحصیلاتش را جدی نگرفت و به داستان نویسی پرداخت. در پاریس، ماجرای عاشقانۀ نافرجامی را از سر گذراند که در زندگی و آثارش تأثیر نهاد. درون گراتر شد و بیشتر از پیش به مرگ اندیشید، حتی اقدام به خودکشی کرد (۱۳۰۷ش). آن چه در ستایش مرگ به عنوان رهاکنندۀ انسان از رنج هستی نوشت («مرگ»، ایرانشهر، ۱۳۰۵ش)، یکی از مهم ترین درون مایه های داستان هایش را تشکیل داد. در ۱۳۰۶ش، نسخۀ بازبینی شدۀ انسان و حیوان با عنوان فواید گیاه خواری به همت کاظم زادۀ ایرانشهر در برلین، و دو سال بعد در تهران چاپ شد. در ۱۳۰۹ش، به ایران بازگشت و کاری در بانک ملی یافت، اما بارها تغییر شغل داد. در همین دوره، همراه علوی و فرزاد و مینوی، با تشکیل محفل ادبی ربعه، در تقابل با ادبای سنت گرا، حرکت نوگرایانه ای را در زمینۀ تألیف و ترجمه پیش برد. گرایش فکری اش در این دوره، عمدتاً ناسیونالیستی بود و نمایش نامه های پروین دختر ساسان (۱۳۰۹) و مازیار (۱۳۱۲) و مجموعۀ داستان انیران (۱۳۱۰)، همراه علوی و مینوی و شین پرتو، مؤید چنین نظری است. اما از ترجمه و شناساندن نویسندگان تازه، مثلاً چخوف، غافل نبود. در این سال ها، او در اوج خلاقیت ادبی اش بود. وغ وغ ساهاب (۱۳۱۳) و ترانه های خیام (۱۳۱۲) را در زمینۀ نقد ادبی منتشر کرد و اوسانه (۱۳۱۰) و نیرنگستان (۱۳۱۲) را در زمینۀ گردآوری فرهنگ عامه. داستان هایش یکی پس از دیگر منتشر شد: زنده به گور (۱۳۰۹)، سه قطره خون (۱۳۱۱)، سایه روشن (۱۳۱۲) و داستان بلند علویه خانم (۱۳۱۲). هم داستان های ذهنی نوشته و هم در زمینۀ پدیدآوردن داستان های وهمناک طبع آزموده، اما تنۀ اصلی داستان نویسی اش را نوشته های واقع گرایانه تشکیل می دهد. در همۀ داستان هایش، ضمن پرداختن به انسان های مطرود، اقتدار مادی و معنوی را به سخره می گیرد. هدایت که به دلیل نوشته هایش به نظمیه احضار شده و با ضمانت و تعهد کتبی آزاد شده بود، در ۱۳۱۵، همراه شین پرتو به هند رفت. در آن جا، رمان بوف کور (۱۳۱۵) را در تعدادی محدود پلی کپی کرد. در همان جا زبان پهلوی آموخت و چون به ایران بازگشت، برخی از متون زردشتی را ترجمه کرد. در ۱۳۱۷، در ادارۀ موسیقی مشغول به کار شد و مقالاتی برای مجلۀ موسیقی، پیشروترین مجلۀ ادبی آن زمان، نوشت. در سال های پس از شهریور ۱۳۲۰ و سقوط رضاشاه، تحت تأثیر جنبش اجتماعی، نوعی خوشبینی آرمان خواهانه بر فضای آثارش سایه انداخت که، بر اثر سیر رویدادها، دیری نپایید. در ۱۳۲۴، سفری فرهنگی به ازبکستان کرد و در ۱۳۲۵ به عضویت هیئت رئیسۀ نخستین کنگرۀ نویسندگان ایران، که با حمایت انجمن روابط فرهنگی ایران و شوروی برگزار شد ، رسید. در این دوره، ضمن چاپ مقالات و ترجمه هایی در مجلات پیام نو و سخن، مجموعۀ داستان های سگ ولگرد (۱۳۲۱) و ولنگاری (۱۳۲۳)، داستان بلند حاجی آقا (۱۳۲۴)، نمایش نامۀ افسانۀ آفرینش (پاریس، ۱۳۲۵) و بخش هایی از داستان بلند توپ مرواری را منتشر کرد. همراه حسن قائمیان، داستان های کافکا را به فارسی برگرداند و پیام کافکا (۱۳۲۶) را در تفسیر اندیشه و شگرد ادبی او نوشت. در ۱۳۲۹، به پاریس رفت و در ۱۹ فروردین ۱۳۳۰ در آن شهر خودکشی کرد. آثارش به بسیاری از زبان های دنیا ترجمه شده است. کتاب ها و مقالات بسیاری درباره اش نوشته شده که فهرست بخشی از آن ها را محمد گلبن در کتاب شناسی صادق هدایت (۱۳۵۴) گرد آورده است.