هجونامه فردوسی

هَجونامه سروده ای در نکوهشِ سلطان محمود غزنوی است که از فردوسی دانسته شده است. به گفتار نظامی عروضی صد بیت بوده و شش بیت از آن به جای مانده است. [ ۱] [ ۲] ویرایش های گوناگونی از این هجونامه در دست بوده است که از ۳۲ بیت تا ۱۶۰ بیت داشته اند. برخی از پژوهشگران نسبت دادن چنین هجونامه ای به فردوسی را نادرست دانسته اند، مانند محمود شیرانی که با درنگریستن به این که بسیاری از بیت های این هجونامه از خود شاهنامه یا مثنوی های دیگر آمده اند و بیت های دیگر نیز از دید ادبی کاستی دارند، چنین نتیجه گیری کرد که این هجونامه ساختگی است. [ ۳] اما محمدامین ریاحی با درنگریستن به این که از این هجونامه در شهریارنامهٔ عثمان مختاری، از ستایشگران مسعود سوم غزنوی نوادهٔ محمود، — که پیش از چهارمقالهٔ نظامی عروضی نوشته شده، نام برده شده — سرودن هجونامه ای به دست فردوسی را پذیرفتنی دانسته است. [ ۴] پژوهشگرانی مانند نولدکه، تقی زاده و صفا نیز باور به اصیل بودن هجونامه و بنیاد برخی بیت های آن دارند. [ ۵] نولدکه باور دارد که به گواه واژهٔ «این نامه» در برخی بیت های هجونامه، فردوسی به پیوست شاهنامه، هجونامه را آورده است تا با این کار همهٔ بیت های پراکنده در شاهنامه را — که در ستایش محمود بوده است — بزداید. [ ۶] هم چنین جلال خالقی مطلق بر این باور است که به سبب برساخته بودن بیشتر بیت های هجونامه نمی توان بنیاد آن را نادیده گرفت و در آن جا نیز بیت های زیبایی وجود دارد که از شاهنامه برگرفته نشده است؛ و می گوید چنین می نماید که شیرانی بیشتر در پی پشتیبانی از محمود بوده است. [ ۷] برپایهٔ بیتی در هجونامه که فردوسی در آن به هشتاد سالگی خود اشاره می کند، هجونامه پیش از سال ۴۰۹ ه‍. ق سروده شده است. [ ۸] [ ۹]