هتی

- - -
1. اوستایی و پهلوی
در اوستایی، واژه ی hata / 𐬵𐬀𐬙𐬀 ( هاتا ) به معنای �تا، تا آن که، حتی� آمده است.
📖 منبع:
Bartholomae, Christian. Altiranisches W�rterbuch. Strassburg: Karl J. Tr�bner, 1904, s. v. “hata”.
Kellens, Jean. Les Textes vieil - avestiques. Paris: De Boccard, 1989.
در پهلوی ( فارسی میانه ) ، همان صورت با تغییر اندک به شکل hati / hēti به کار می رود به معنای �تا، حتی�.
📖 منبع:
MacKenzie, D. N. A Concise Pahlavi Dictionary. London: Oxford University Press, 1971, p. 42 ( “hati” ) .
Nyberg, H. S. A Manual of Pahlavi. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1974.
- - -
2. سانسکریت
در سانسکریت، ریشه ی هم خانواده دیده می شود: hata / hatā از ریشه ی هندواروپایی به معنای �رسیده، انجام شده، تمام شده�. در کاربرد قیدی، �حدّ رسیدن، حتی، تا آن جا�.
📖 منبع:
Monier - Williams, Monier. A Sanskrit - English Dictionary. Oxford: Clarendon Press, 1899, p. 1298 ( “hata” ) .
Mayrhofer, Manfred. Kurzgefasstes etymologisches W�rterbuch des Altindischen. Heidelberg: Carl Winter, 1956–1980.
- - -
3. دگرگونی به فارسی نو
در فارسی میانه �هتی� → در فارسی دری �حتی�. این دگرگونی واجی ( ti → tˁi ) با نمونه های دیگر از تحول پهلوی به فارسی نو هم خوان است.
📖 منبع:
Skj�rv�, Prods Oktor. An Introduction to Old Persian. Harvard University, 2002.
Henning, W. B. A Grammar of Pahlavi. London: SOAS, 1958.
- - -
4. هم خانواده ها و پیوندهای معنایی
همان طور که گفتید، مفهوم �تا/حتی/رسیدن� در ریشه ی اوستایی و سانسکریت مشترک است.
واژگان مرتبط در اوستایی و فارسی میانه با کارکرد مشابه �تا، حد، سرحد� یافت می شوند.
- - -
📌 جمع بندی
واژه ی �حتی� ( صورت کهن ترش: �هتی / هاتا� ) یک وام واژه از عربی نیست، بلکه در اصل ریشه ی اوستایی–پهلوی دارد که با شاخه ی هندواروپاییِ سانسکریت نیز هم ریشه است. در فارسی میانه به صورت هتی وجود داشته و با تحول طبیعی واجی به فارسی نو، �حتی� تثبیت شده است.
- - -
📚 منابع پیشنهادی برای استناد ( جز لغت نامه های عمومی فارسی ) :
Bartholomae, Christian. Altiranisches W�rterbuch.
MacKenzie, D. N. A Concise Pahlavi Dictionary.
Nyberg, H. S. A Manual of Pahlavi.
Monier - Williams, Monier. A Sanskrit - English Dictionary.
Mayrhofer, Manfred. Kurzgefasstes etymologisches W�rterbuch des Altindischen.
Skj�rv�, Prods Oktor. An Introduction to Old Persian.
Henning, W. B. A Grammar of Pahlavi.
- - -