هایدِن، یوزِف (۱۷۳۲ـ۱۸۰۹)(Haydn, Joseph)
هایدِن، یوزِف
آهنگ ساز اتریشی. استاد بزرگ فرم سونات کلاسیک در قالب آثار متعدد مجلسی و ارکستری خود بود (او بیش از ۱۰۰ سمفونی ساخت). همچنین آثار کُرال، ازجمله اوراتوریوهای آفرینش (۱۷۹۸) و فصل ها (۱۸۰۱)، را با الهام از آثار هَندل ساخت. نخستین استاد بزرگ کوارتت زهی، و معلم موتسارت و بتهوون بود. هایدن در ۱۷۶۱ به خدمت خانوادۀ مجار اِسترهازی درآمد، و مسئول سرگرمی های موسیقایی قصر آنان شد. آثار او عبارت اند از اپراها، موسیقی کلیسایی، و ترانه ها، همچنین «سرود امپراتور»، که به منزلۀ سرود ملی اتریش، و بعدها آلمان، برگرفته شد. هایدن در اتریش سفلا به دنیا آمد. فرزند یک چرخ ساز بود، و در ۸ سالگی جزو خوانندگان کُر کلیسای جامع اِستِفانوس قدیس در وین شد که سرپرستی آن را گئورگ رویتِر (پسر) برعهده داشت. پس از ترک مدرسۀ کُر در ۱۷۴۹، ابتدا مدتی را مستقل زندگی کرد و ارگ و ویولن می نواخت و تدریس می کرد. مدتی شاگرد ـ پیشخدمتِ آهنگ ساز ایتالیایی نیکلا پورپورا در وین بود، اما در زمینۀ آهنگ سازی، بیشتر دانسته هایش را با مطالعۀ آثار کارل فیلیپ امانوئل باخ، گرادوس آد پارناسوم اثر یوهان فوکس، و دیگران به دست آورد. نخستین ساخته هایش تاریخ همین سال ها را دارند، به ویژه موسیقی کلیسایی که شامل دو مس است. نخستین کوارتت زهی او در حدود ۱۷۵۵ برای بارون فورنبِرگ ساخته شدند، که هایدن توسط او شغل سرپرست موسیقی دربار کُنت مورتسین را در ۱۷۵۹ به دست آورد. سال بعد درگیر ازدواجی نافرجام شد و در ۱۷۶۱ به استخدام خانوادۀ استرهازی درآمد، در ۱۷۶۶ در مقام کاپلمایتسر جانشین فرانتس گرِگور وِرنِر شد، و این سِمت را تا پایان عمر حفظ کرد. هایدن در قصر استرهازا قسمت عمدۀ موسیقی سازی و اپراهای خود را ساخت. در آغاز سمفونی ها و قطعه های سازی برای شاهزاده می ساخت، و طی ده سال بیش از ۱۰۰ تریو برای ساز باریتون پدیدآورد. دوران بلوغ او در آهنگ سازی در ۱۷۶۴ با سمفونی شمارۀ ۲۲ (فیلسوف) آغاز شد و طی دهۀ ۱۷۶۰ تا سمفونی شمارۀ ۴۹ (لا پاسیون) ادامه یافت، و هایدن در هر یک از آثار این دوران نوآوری تازه ای ارائه می داد. نخستین کوارتت های زهی واقعاً استادانۀ او، دسته ای شامل شش قطعۀ اپوس ۲۰ (۱۷۷۲) بود و پس از آن ها نوبت به کوارتت های اپوس ۳۳ (۱۷۸۱) رسید، که شوخی و پرنده نیز در میان شان دیده می شد. هایدن با دسته قطعات اپوس ۵۰ (۱۷۸۷) خود به موتسارت ادای دین کرد؛ موتسارت پیش تر کوارتت های خود را به این آهنگ ساز بزرگ تقدیم کرده بود. در ۱۷۸۶ به سفارش کنسرت دو لا لژ المپیک در پاریس، شش سمفونی ساخت که سرشار از ابداع های فوق العاده و جلوه های ارکستری درخشان بودند، و برای نخستین بار نبوغ هایدن را در سطحی وسیع به جهان شناساندند. با مرگ شاهزاده نیکلائوس در ۱۷۹۰، گروه موسیقی دربار پراکنده شد و هایدن، با این که عنوان و دستمزد خود را حفظ کرد، توانست دعوت ویولن نواز و مدیر نمایش، سالومون، را برای سفر به انگلستان بپذیرد. ساخت دوازده سمفونی در لندن شهرت او را به منزلۀ اصیل ترین آهنگ ساز این فرم در زمان خود تثبیت کرد. نوآوری هوشمندانه و ملودیک و بسط های متراکم و به هم تنیدۀ این آثار در کوارتت زهی بزرگی که در سال های ۱۷۹۱ـ۱۷۹۷ ساخته شدند (اپوس ۶۴، اپوس ۷۱، اپوس ۷۴، و اپوس ۷۶)، نیز کاربرد یافتند. هایدن در ۱۷۹۲ از دانشگاه آکسفورد دکترای افتخاری دریافت کرد. با به قدرت رسیدن شاهزاده نیکلائوس دوم در ۱۷۹۵ بنای موسیقایی دربار استرهازی تاحدی احیا شد؛ مسئولیت هایدن ساختن سالی یک مس برای روز نام گذاری شاهزاده بود، که باعث ظهور شش مس بزرگ در سال های ۱۷۹۶ـ۱۸۰۲ شد. از ۱۸۰۳ کمتر به آهنگ سازی پرداخت و دوران بازنشستگی خود را در وین سپری کرد. با وجود پیشرفت های عظیمی که در زمینۀ شناخت و اجرای موسیقی هایدن در سال های اخیر حاصل شده است، همان گستردگی و حجم دستاورد او مرعوب کننده جلوه می کند، چنان که شناخت بیشتر او همچنان ضروری به نظر می رسد؛ برخی از آثارش هنوز منتشر نشده اند. ازجمله آثار اوست: اپرا آچیده، فِستا تئاتراله (ضیافت نمایشی، آیزنشتات، ۱۷۶۳)،لاکانتارینا،استثنایی (۱۷۶۸)، خیانت بی فرجام (۱۷۷۳)، برخورد غیرمنتظره، دنیای ماه، پایداریِ حقیقی، جزیرۀ متروک، وفاداری پاداش یافته، اپراهای عروسکی فیلِمون و بوسیس (۱۷۷۳)، سبت جادوگران (۱۷۷۳، مفقود)، دیدو (۱۷۷۶، مفقود)، مس ها ۱۴ مس ازجمله میسا روراته کویلی دِسوپر (۱۷۴۸)، میسابرِویس در فا (۱۷۴۹)، میسا چِلِنسیس (مس سنت سِسیلیا) در دو (۱۷۶۶)، میسا این هونورِم بی وی اِم (مس بزرگ ارگ) در می بمل (۱۷۷۱)، میسا سانکتی نیکلای در سل (۱۷۷۲)، میسا برِویس (مس کوچک ارگ) در سی بمل (۱۷۷۸)، کانتات ها و اوراتوریوها استابات ماتِر (۱۷۶۷)، آپلائوسوس (تسوِتل، ۱۷ آوریل ۱۷۶۸)، بازگشت توبیاس (وین، ۲ آوریل ۱۷۷۵)، هفت کلام آخر منجی ما بر صلیب (وین، ۲۶ مارس ۱۷۹۶)، سمفونی ها ۱۰۴ سمفونی ازجمله شماره های ۵ـ۱ (۱۷۵۸ـ۱۷۶۰)؛ شماره های ۸ـ۶، صبح، ظهر، شب (۱۷۶۱)؛ شمارۀ ۳۰ در دو، هاله لویا (۱۷۶۵)؛ شمارۀ ۳۱ در رِ، علامت شیپور (۱۷۶۵)؛ شماره های ۴۲ـ۳۲ (ح ۱۷۶۸)؛ شمارۀ ۴۳ در می بمل، مرکوری (۱۷۷۲)؛ شمارۀ ۴۴ در می مینور،سمفونی سوگواری (۱۷۷۲)؛ کنسرتوها چهار کنسرتو برای ویولن در دو، رِ، لا، و سل (۱۷۶۹ـ۱۷۷۱)؛ اپوس ۱ شماره های ۶ـ۱ (ح ۱۷۷۱)؛ اپوس ۱۷ شماره های ۶ـ۱ (ح ۱۷۷۲)؛ اپوس ۲۰ شماره های ۶ـ۱، کوارتت های خورشیددر می بمل، دو، سل مینور، رِ، فا مینور، لا (۱۷۷۲)؛ اپوس ۳۳ شماره های ۶ـ۱، کوارتت های روسیدر سی مینور، می بمل (شوخی)، دو (پرنده)، سی بمل، سل، رِ (۱۷۸۱)؛ آثار سازیِ دیگر ۳۲ تریوی پیانو، ۱۲۶ تریوی باریتون و آثار مجلسی دیگر؛ ۶۰ سونات پیانو (۱۷۶۰ـ۱۷۹۴).
هایدِن، یوزِف
آهنگ ساز اتریشی. استاد بزرگ فرم سونات کلاسیک در قالب آثار متعدد مجلسی و ارکستری خود بود (او بیش از ۱۰۰ سمفونی ساخت). همچنین آثار کُرال، ازجمله اوراتوریوهای آفرینش (۱۷۹۸) و فصل ها (۱۸۰۱)، را با الهام از آثار هَندل ساخت. نخستین استاد بزرگ کوارتت زهی، و معلم موتسارت و بتهوون بود. هایدن در ۱۷۶۱ به خدمت خانوادۀ مجار اِسترهازی درآمد، و مسئول سرگرمی های موسیقایی قصر آنان شد. آثار او عبارت اند از اپراها، موسیقی کلیسایی، و ترانه ها، همچنین «سرود امپراتور»، که به منزلۀ سرود ملی اتریش، و بعدها آلمان، برگرفته شد. هایدن در اتریش سفلا به دنیا آمد. فرزند یک چرخ ساز بود، و در ۸ سالگی جزو خوانندگان کُر کلیسای جامع اِستِفانوس قدیس در وین شد که سرپرستی آن را گئورگ رویتِر (پسر) برعهده داشت. پس از ترک مدرسۀ کُر در ۱۷۴۹، ابتدا مدتی را مستقل زندگی کرد و ارگ و ویولن می نواخت و تدریس می کرد. مدتی شاگرد ـ پیشخدمتِ آهنگ ساز ایتالیایی نیکلا پورپورا در وین بود، اما در زمینۀ آهنگ سازی، بیشتر دانسته هایش را با مطالعۀ آثار کارل فیلیپ امانوئل باخ، گرادوس آد پارناسوم اثر یوهان فوکس، و دیگران به دست آورد. نخستین ساخته هایش تاریخ همین سال ها را دارند، به ویژه موسیقی کلیسایی که شامل دو مس است. نخستین کوارتت زهی او در حدود ۱۷۵۵ برای بارون فورنبِرگ ساخته شدند، که هایدن توسط او شغل سرپرست موسیقی دربار کُنت مورتسین را در ۱۷۵۹ به دست آورد. سال بعد درگیر ازدواجی نافرجام شد و در ۱۷۶۱ به استخدام خانوادۀ استرهازی درآمد، در ۱۷۶۶ در مقام کاپلمایتسر جانشین فرانتس گرِگور وِرنِر شد، و این سِمت را تا پایان عمر حفظ کرد. هایدن در قصر استرهازا قسمت عمدۀ موسیقی سازی و اپراهای خود را ساخت. در آغاز سمفونی ها و قطعه های سازی برای شاهزاده می ساخت، و طی ده سال بیش از ۱۰۰ تریو برای ساز باریتون پدیدآورد. دوران بلوغ او در آهنگ سازی در ۱۷۶۴ با سمفونی شمارۀ ۲۲ (فیلسوف) آغاز شد و طی دهۀ ۱۷۶۰ تا سمفونی شمارۀ ۴۹ (لا پاسیون) ادامه یافت، و هایدن در هر یک از آثار این دوران نوآوری تازه ای ارائه می داد. نخستین کوارتت های زهی واقعاً استادانۀ او، دسته ای شامل شش قطعۀ اپوس ۲۰ (۱۷۷۲) بود و پس از آن ها نوبت به کوارتت های اپوس ۳۳ (۱۷۸۱) رسید، که شوخی و پرنده نیز در میان شان دیده می شد. هایدن با دسته قطعات اپوس ۵۰ (۱۷۸۷) خود به موتسارت ادای دین کرد؛ موتسارت پیش تر کوارتت های خود را به این آهنگ ساز بزرگ تقدیم کرده بود. در ۱۷۸۶ به سفارش کنسرت دو لا لژ المپیک در پاریس، شش سمفونی ساخت که سرشار از ابداع های فوق العاده و جلوه های ارکستری درخشان بودند، و برای نخستین بار نبوغ هایدن را در سطحی وسیع به جهان شناساندند. با مرگ شاهزاده نیکلائوس در ۱۷۹۰، گروه موسیقی دربار پراکنده شد و هایدن، با این که عنوان و دستمزد خود را حفظ کرد، توانست دعوت ویولن نواز و مدیر نمایش، سالومون، را برای سفر به انگلستان بپذیرد. ساخت دوازده سمفونی در لندن شهرت او را به منزلۀ اصیل ترین آهنگ ساز این فرم در زمان خود تثبیت کرد. نوآوری هوشمندانه و ملودیک و بسط های متراکم و به هم تنیدۀ این آثار در کوارتت زهی بزرگی که در سال های ۱۷۹۱ـ۱۷۹۷ ساخته شدند (اپوس ۶۴، اپوس ۷۱، اپوس ۷۴، و اپوس ۷۶)، نیز کاربرد یافتند. هایدن در ۱۷۹۲ از دانشگاه آکسفورد دکترای افتخاری دریافت کرد. با به قدرت رسیدن شاهزاده نیکلائوس دوم در ۱۷۹۵ بنای موسیقایی دربار استرهازی تاحدی احیا شد؛ مسئولیت هایدن ساختن سالی یک مس برای روز نام گذاری شاهزاده بود، که باعث ظهور شش مس بزرگ در سال های ۱۷۹۶ـ۱۸۰۲ شد. از ۱۸۰۳ کمتر به آهنگ سازی پرداخت و دوران بازنشستگی خود را در وین سپری کرد. با وجود پیشرفت های عظیمی که در زمینۀ شناخت و اجرای موسیقی هایدن در سال های اخیر حاصل شده است، همان گستردگی و حجم دستاورد او مرعوب کننده جلوه می کند، چنان که شناخت بیشتر او همچنان ضروری به نظر می رسد؛ برخی از آثارش هنوز منتشر نشده اند. ازجمله آثار اوست: اپرا آچیده، فِستا تئاتراله (ضیافت نمایشی، آیزنشتات، ۱۷۶۳)،لاکانتارینا،استثنایی (۱۷۶۸)، خیانت بی فرجام (۱۷۷۳)، برخورد غیرمنتظره، دنیای ماه، پایداریِ حقیقی، جزیرۀ متروک، وفاداری پاداش یافته، اپراهای عروسکی فیلِمون و بوسیس (۱۷۷۳)، سبت جادوگران (۱۷۷۳، مفقود)، دیدو (۱۷۷۶، مفقود)، مس ها ۱۴ مس ازجمله میسا روراته کویلی دِسوپر (۱۷۴۸)، میسابرِویس در فا (۱۷۴۹)، میسا چِلِنسیس (مس سنت سِسیلیا) در دو (۱۷۶۶)، میسا این هونورِم بی وی اِم (مس بزرگ ارگ) در می بمل (۱۷۷۱)، میسا سانکتی نیکلای در سل (۱۷۷۲)، میسا برِویس (مس کوچک ارگ) در سی بمل (۱۷۷۸)، کانتات ها و اوراتوریوها استابات ماتِر (۱۷۶۷)، آپلائوسوس (تسوِتل، ۱۷ آوریل ۱۷۶۸)، بازگشت توبیاس (وین، ۲ آوریل ۱۷۷۵)، هفت کلام آخر منجی ما بر صلیب (وین، ۲۶ مارس ۱۷۹۶)، سمفونی ها ۱۰۴ سمفونی ازجمله شماره های ۵ـ۱ (۱۷۵۸ـ۱۷۶۰)؛ شماره های ۸ـ۶، صبح، ظهر، شب (۱۷۶۱)؛ شمارۀ ۳۰ در دو، هاله لویا (۱۷۶۵)؛ شمارۀ ۳۱ در رِ، علامت شیپور (۱۷۶۵)؛ شماره های ۴۲ـ۳۲ (ح ۱۷۶۸)؛ شمارۀ ۴۳ در می بمل، مرکوری (۱۷۷۲)؛ شمارۀ ۴۴ در می مینور،سمفونی سوگواری (۱۷۷۲)؛ کنسرتوها چهار کنسرتو برای ویولن در دو، رِ، لا، و سل (۱۷۶۹ـ۱۷۷۱)؛ اپوس ۱ شماره های ۶ـ۱ (ح ۱۷۷۱)؛ اپوس ۱۷ شماره های ۶ـ۱ (ح ۱۷۷۲)؛ اپوس ۲۰ شماره های ۶ـ۱، کوارتت های خورشیددر می بمل، دو، سل مینور، رِ، فا مینور، لا (۱۷۷۲)؛ اپوس ۳۳ شماره های ۶ـ۱، کوارتت های روسیدر سی مینور، می بمل (شوخی)، دو (پرنده)، سی بمل، سل، رِ (۱۷۸۱)؛ آثار سازیِ دیگر ۳۲ تریوی پیانو، ۱۲۶ تریوی باریتون و آثار مجلسی دیگر؛ ۶۰ سونات پیانو (۱۷۶۰ـ۱۷۹۴).
wikijoo: هایدن،_یوزف_(۱۷۳۲ـ۱۸۰۹)