هاکره
لغت نامه دهخدا
به دور معدلتش رهزنان ودزد از بیم
شدندهاکره از کاف کاروان گفتن.
رشیدی گوید: «لیکن در دیوان سوزنی این بیت یافته شد بر این وجه :
ز عین عدلش زای زبان دزد براه
چو ها گره شود از کاف کاروان گفتن.
و بر این تقدیر دو کلمه است : ها، جداست و گره جداست ». هدایت در مقدمه انجمن آرا نویسد: «در فرهنگ جهانگیری آورده که «هاکره » به معنی الکن و کسی که زبانش گرفتگی دارد، و برهان هم به وی اقتفا کرده معلوم شد رشیدی نلغزیده معنی شعر رادرست دانسته است. شعر از سوزنی و بر این وجه است : ( عین شعر را که رشیدی آورده نقل میکند ) و خبط کرده. جهانگیری و برهان هاکره را که دو کلمه و «ها» جدا و «گره » جداست ، یک کلمه شمرده به معنی الکن دانسته اند». سعید نفیسی پس از ذکر بیت مذکور نوشته است ( درباره چند لغت پارسی در «یادنامه پورداود» ج 1 صص 229 - 230 ): «اما این بیت در تاریخ معجم نیست و پیداست از کسی است که همین اشتباه عجیب فرهنگ نویسان را به یاد داشته و این بیت را به همین نیّت که «هاکره » را به معنی «الکن » بیاورد سروده است. بیتی که در تاریخ معجم ( چ تهران 1318 هَ. ق. ص 16 ) آمده این شعر سوزنی است که گوید:
ز «عین » عدلش «زای » زبان دزد براه
چو «ها» گره شود از «کاف » کاروان گفتن.
و پیداست مراد سوزنی این است که زبان دزد که مانند «زای » حروف الفباست ، یعنی تیزی و برندگی دارد، از «عین » حرف اول عدل ممدوح ، یعنی از بیم عدل او، مانند «ها» که در شکل چون گره نوشته میشود، گفتن «کاف » اول لفظ کاروان گره میخورد، یعنی کند و ناتوان میشود. در این بیت ، فرهنگ نویسان نادان «ها گره » را یک کلمه خوانده و «هاکره » پنداشته و به معنی الکن گرفته و بعد به قاعده تبدیل مخرجها در زبان فارسی که «را» به «لام » بدل میشود ضبط دیگری از این کلمه به صورت «هاکله » هم تراشیده اند». هرچند اعتراضات مزبور در مورد اشتباه فرهنگ نویسان در بیت سوزنی وارد است ، ولی «هاکره » و «هاکله » به معنی الکن را آنان از خود نتراشیده اند، بلکه ایشان که در هندوستان میزیسته اند این کلمات را در آن کشور شنیده و ضبط کرده اند. در زبان هندی هاکله ، هکلا hakla به معنی لکنت و الکن آمده ، هکلاپن haklapan به معنی لکنت وهکلانا haklana به معنی لکنت داشتن است. در زبان اردو نیز این کلمات به همین معانی آمده ، و تبدیل لام به را هم معهود است. ( حاشیه برهان قاطع چ معین ج 4 ص 2308 ).
پیشنهاد کاربران
پیشنهادی ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید