نیمه شب یا نیم شب، در بیش تر سامانه ها، دورهٔ زمانی گذار از یک
روز به روز دیگر است که تاریخ تغییر می کند. در اصل نیمه شب نیمهٔ راه بین
غروب تا
طلوع است که بر پایهٔ
فصول تغییر می کند. با زمان ساعت، نیم شب مخالف
نیم روز ( ظهر ) است و ۱۲ ساعت با آن متفاوت است، یعنی ساعت ۱۲ شب.
نیمه شب نقطه مقابل زمانی نیمروز است از این رو مانند نیمروز تعاریف متعدی دارد و شامل نیمه شب خورشیدی حقیقی، نیمه شب خورشیدی متوسط، نیمه شب نجومی و در کاربرد دینی نیمه شب شرعی است.
نیمه شب حقیقی برای نصف النهار ناظر مقابل ظهر حقیقی ( ظهر شرعی ) است که خورشید در نزدیک ترین حالت خود به
پاسو است و شب از
گرگ ومیش تا طلوع هم فاصله است.
نیمه شب متوسط ( استاندارد ) بر اساس
زمان قراردادی استاندارد با توجه به
منطقه های زمانی است. نیمه شب متوسط برای یک منطقه زمانی، ساعت صفر بامداد و آغاز شبانه روز رسمی ( متوسط ) است و از نظر زمانی با نیمه شب حقیقی نصف النهار قراردادی آنجا ممکن است حداکثر تا 16 دقیقه و 25 ثانیه دیرتر یا تا 14 دقیقه و 16 ثانیه زودتر باشد. [ ۱]
در تفاوت نیمه شب متوسط ( استاندارد ) با نیمه شب حقیقی باید گفت؛ زمان قراردادی استاندارد برای یک نصف النهار با زمان حقیقی گاه تا ربع ساعت هماهنگ نیست و در قالب منطقه های زمانی که زمان را در راستای محدوده ای از نصف النهارها ( نصف النهارهای ساعتی ) یکسان می کند و ممکن است تا نیم ساعت و در مواردی بیشتر با زمان حقیقی متفاوت باشد، و نیز
تغییر ساعت تابستانی در نیمه اول سال یکساعت با زمان حقیقی متفاوت است. نیمه شب حقیقی بیش از آنکه به منطقه زمانی بستگی داشته باشد، به طول جغرافیایی، عرض جغرافیایی،
ارتفاع و زمان حقیقی ناظر دارد.
نیمه شب نجومی نیز تقریباً با نیمه شب حقیقی برابر است.
نیمه شب شرعی معمولاً از نظر زمانی دقیقا مقابل ظهر شرعی نیست و تقریباً حدمیانه غروب شرعی تا فجر یا 11 و ربع ساعت پس از ظهر شرعی است.
در نیم کرهٔ شمالی، «نیمه شب» ارتباط باستانی جغرافیایی ای با «شمال» داشت ( همانطور که ظهر با «جنوب» داشت ) . در زبان های لهستانی نو و اوکراینی واژه های مربوط به ظهر ( «południe» و «південь» ) به معنای «جنوب» و واژه های مربوط به نیمه شب ( «północ» و «північ» ) به معنای «شمال» هم معنی می دهند.
