[ویکی فقه] در این مقاله، روشی نو برای بیان معارف حدیثی پیشنهاد و از آن با عنوان «نکته نگاری حدیثی» یاد شده است. جایگاه، ضرورت، ضوابط و فواید این نوع نگارش حدیثی به عنوان روشی کارآمد و ضروری در روزگار معاصر از دیگر مباحث این نوشتار است.
حدیث همچون قرآن کریم، بیانگر آموزه های دینی و پاسخ گوی نیازهای گوناگون بشر است که هر فراز از آن، برای پاسخ گویی به یک بخش از نیاز های بشر، صادر شده است؛ هرچند برخی متون حدیثی در پاسخ گویی به سؤال های معاصران ائمّه (علیهم السّلام) صادر شده؛ امّا آن بزرگواران تلاش کرده اند، پاسخ ها به گونه ای باشد که علاوه بر پرسش گر حاضر، نیاز دیگران حتّی در نسل های بعد نیز برآورده شود؛ از این رو، هر گزاره حدیثی می تواند به تنهایی راه گشای یک معضل بشری یا بیانگر یک عرصه معرفتی در حیات انسانی باشد. با این حال فقط بخشی از معارف حدیثی مورد توجّه و تبیین قرار گرفته اند؛ شاید از آن رو که نسل های گذشته نسبت به آن ها، آمادگی پذیرش بیشتری داشته است؛ بخش اعظمی که مهجور مانده است، باید به گونه ای تبیین و در معرض توجّه علاقه مندان قرار گیرد. نکته نگاری یکی از شیوه هایی است که غبار غفلت از گزاره های حدیثی مهجور مانده از نگاه نسل ها ـ به ویژه نسل معاصرـ را می زداید.
← عوامل مهجور ماندن
با تحوّل جوامع بشری در گذر زمان، نوع نیازها، دغدغه ها و ظرفیّت های انسانی فرق می کند و به تناسب، آمادگی پذیرش و توجّه به اموری پیدا می شود که در گذشته گوش شنوایی برای آن ها وجود نداشت و بدین ترتیب بستر نیاز و تقاضا برای دریافت معارف جدیدتر فراهم می گردد . در دوران معاصر نیز به دلیل سرعت تحوّل جوامع، شاهد پیدایش نیاز های جدید و جدیدتری هستیم. از سوی دیگر، حیات بشری شاهد میدان داری برخی مکاتب انسانی است که مدّعی هستند، توان اداره بشر و پاسخ گویی بدین نیازها را دارند . گرایش جوامع گوناگون به ویژه بخشی از جامعه اسلامی بدین پاسخ ها، زنگ خطری است برای کسانی که با گزاره های دینی در ارتباط و از پاسخ گویی دین به این نیازها، آگاه هستند ؛ این امر، مسؤولیّت متخصّصان و آگاهان دینی را در پاسخ گویی به نیازهای نوپدید بیشتر می کند . دست یافتن به پاسخ های دین در بسیاری از حوزه ها، نیازمند پژوهش های دامنه دار، کار گروهی، تامّل و دقّت کافی است که زمان و حوصله بسیاری می طلبد . با این حال گاه، در یک متن حدیثی با گزاره ای روبه رو می شویم که به یک عرصه معرفتی ، یک نیاز بشری و یک دغدغه انسانی توجّه نشان داده و بدان پرداخته است، در حالی که به نظر می رسید، دین در این زمینه سخنی ندارد یا بدان توجّه نشان نداده است ؛ از این رو، نفس پرداختن به این توجّه دین، دارای اهمّیّت است و باید به گونه ای تبیین و برجسته گردد تا روشن شود این امر مورد غفلت نبوده و برنامه و رهنمودی برای آن وجود دارد . نکته ای که برجسته کردن آن، به مانند کنار زدن خار و خاشاک از روی حقیقتِ «جامعیّت دین» است و این که به نیازهای گوناگون بشری، توجّه دارد . بیان این نکته ها در قالب «نکته نگاری» راه حلّ مناسبی است؛ زیرا نه نیازمند پژوهش های دامنه دار و زمان بر است و نه مشکلات تبیین های علمی مثل مقاله و کتاب را دارد که در آن ها باید قالب های شکلی خاصّی رعایت شود و بسیاری از وقت نویسنده، صرف عرضه محتوا در این قالب ها می شود.
← عرصه های دیگر نکته نگاری
پر واضح است که نسبت دادن یک مطلب به منظومه معارف دین، نیازمند رعایت ضوابطی است که تنها با ملاحظه آن ها، ارزش انتساب به دین می یابد و شایسته داوری اهل نظر می گردد . امور ذیل را می توان به عنوان ضابطه و قواعد خاصّ نکته نگاری برشمرد:ـ در نخستین گام، نکته برداشتی و برجسته شده ما نیازمند مهر تایید از سوی اصول استنباط از متون دینی است؛ از این رو، برجسته کردن گزاره یک حدیث ضعیف و یا جعلی به هیچ روی پذیرفتنی نیست .ـ نکته برجسته شده نباید با مصالح مسلمانان در دوره حاضر در تعارض باشد؛ مانند اموری که به دلیل آماده نبودن بستر فرهنگی آن، باعث سوء استفاده دشمنان و منافقان قرار می گیرد .ـ نکته نگاری را نباید با نمایه زنی حدیث اشتباه گرفت؛ زیرا در نمایه زنی تمام مطالبی که از یک متن حدیثی قابل استفاده است، عنوان مستقل می گیرند، در حالی که در نکته نگاری بنا است، یک یا چند پیام حدیثی به دلیل اهمّیّت موضوع آن، برجسته و تا حدوی برای آن شرح و توضیح نوشته شود. با این توجیه که تاکنون مورد بی توجّهی یا کم توجّهی بوده و طرح آن اکنون، مورد نیاز جامعه است .ـ نکته برجسته شده با ملاحظه دیگر آموزه های دین در همان موضوع و دیگر معارف کلّی دین، برداشت شده باشد و تبیین نیز به گونه ای باشد که تصوّر تعارض با دیگر آموزه ها نرود .ـ مخاطبان امروزی نسبت به گذشته، حوصله کمتری برای مطالعه و دقّت در متون دارند ؛ پس لازم است، مطلب توضیحی، حتّی الامکان مختصر، روان و مفید باشد .
فواید و آثار
...
حدیث همچون قرآن کریم، بیانگر آموزه های دینی و پاسخ گوی نیازهای گوناگون بشر است که هر فراز از آن، برای پاسخ گویی به یک بخش از نیاز های بشر، صادر شده است؛ هرچند برخی متون حدیثی در پاسخ گویی به سؤال های معاصران ائمّه (علیهم السّلام) صادر شده؛ امّا آن بزرگواران تلاش کرده اند، پاسخ ها به گونه ای باشد که علاوه بر پرسش گر حاضر، نیاز دیگران حتّی در نسل های بعد نیز برآورده شود؛ از این رو، هر گزاره حدیثی می تواند به تنهایی راه گشای یک معضل بشری یا بیانگر یک عرصه معرفتی در حیات انسانی باشد. با این حال فقط بخشی از معارف حدیثی مورد توجّه و تبیین قرار گرفته اند؛ شاید از آن رو که نسل های گذشته نسبت به آن ها، آمادگی پذیرش بیشتری داشته است؛ بخش اعظمی که مهجور مانده است، باید به گونه ای تبیین و در معرض توجّه علاقه مندان قرار گیرد. نکته نگاری یکی از شیوه هایی است که غبار غفلت از گزاره های حدیثی مهجور مانده از نگاه نسل ها ـ به ویژه نسل معاصرـ را می زداید.
← عوامل مهجور ماندن
با تحوّل جوامع بشری در گذر زمان، نوع نیازها، دغدغه ها و ظرفیّت های انسانی فرق می کند و به تناسب، آمادگی پذیرش و توجّه به اموری پیدا می شود که در گذشته گوش شنوایی برای آن ها وجود نداشت و بدین ترتیب بستر نیاز و تقاضا برای دریافت معارف جدیدتر فراهم می گردد . در دوران معاصر نیز به دلیل سرعت تحوّل جوامع، شاهد پیدایش نیاز های جدید و جدیدتری هستیم. از سوی دیگر، حیات بشری شاهد میدان داری برخی مکاتب انسانی است که مدّعی هستند، توان اداره بشر و پاسخ گویی بدین نیازها را دارند . گرایش جوامع گوناگون به ویژه بخشی از جامعه اسلامی بدین پاسخ ها، زنگ خطری است برای کسانی که با گزاره های دینی در ارتباط و از پاسخ گویی دین به این نیازها، آگاه هستند ؛ این امر، مسؤولیّت متخصّصان و آگاهان دینی را در پاسخ گویی به نیازهای نوپدید بیشتر می کند . دست یافتن به پاسخ های دین در بسیاری از حوزه ها، نیازمند پژوهش های دامنه دار، کار گروهی، تامّل و دقّت کافی است که زمان و حوصله بسیاری می طلبد . با این حال گاه، در یک متن حدیثی با گزاره ای روبه رو می شویم که به یک عرصه معرفتی ، یک نیاز بشری و یک دغدغه انسانی توجّه نشان داده و بدان پرداخته است، در حالی که به نظر می رسید، دین در این زمینه سخنی ندارد یا بدان توجّه نشان نداده است ؛ از این رو، نفس پرداختن به این توجّه دین، دارای اهمّیّت است و باید به گونه ای تبیین و برجسته گردد تا روشن شود این امر مورد غفلت نبوده و برنامه و رهنمودی برای آن وجود دارد . نکته ای که برجسته کردن آن، به مانند کنار زدن خار و خاشاک از روی حقیقتِ «جامعیّت دین» است و این که به نیازهای گوناگون بشری، توجّه دارد . بیان این نکته ها در قالب «نکته نگاری» راه حلّ مناسبی است؛ زیرا نه نیازمند پژوهش های دامنه دار و زمان بر است و نه مشکلات تبیین های علمی مثل مقاله و کتاب را دارد که در آن ها باید قالب های شکلی خاصّی رعایت شود و بسیاری از وقت نویسنده، صرف عرضه محتوا در این قالب ها می شود.
← عرصه های دیگر نکته نگاری
پر واضح است که نسبت دادن یک مطلب به منظومه معارف دین، نیازمند رعایت ضوابطی است که تنها با ملاحظه آن ها، ارزش انتساب به دین می یابد و شایسته داوری اهل نظر می گردد . امور ذیل را می توان به عنوان ضابطه و قواعد خاصّ نکته نگاری برشمرد:ـ در نخستین گام، نکته برداشتی و برجسته شده ما نیازمند مهر تایید از سوی اصول استنباط از متون دینی است؛ از این رو، برجسته کردن گزاره یک حدیث ضعیف و یا جعلی به هیچ روی پذیرفتنی نیست .ـ نکته برجسته شده نباید با مصالح مسلمانان در دوره حاضر در تعارض باشد؛ مانند اموری که به دلیل آماده نبودن بستر فرهنگی آن، باعث سوء استفاده دشمنان و منافقان قرار می گیرد .ـ نکته نگاری را نباید با نمایه زنی حدیث اشتباه گرفت؛ زیرا در نمایه زنی تمام مطالبی که از یک متن حدیثی قابل استفاده است، عنوان مستقل می گیرند، در حالی که در نکته نگاری بنا است، یک یا چند پیام حدیثی به دلیل اهمّیّت موضوع آن، برجسته و تا حدوی برای آن شرح و توضیح نوشته شود. با این توجیه که تاکنون مورد بی توجّهی یا کم توجّهی بوده و طرح آن اکنون، مورد نیاز جامعه است .ـ نکته برجسته شده با ملاحظه دیگر آموزه های دین در همان موضوع و دیگر معارف کلّی دین، برداشت شده باشد و تبیین نیز به گونه ای باشد که تصوّر تعارض با دیگر آموزه ها نرود .ـ مخاطبان امروزی نسبت به گذشته، حوصله کمتری برای مطالعه و دقّت در متون دارند ؛ پس لازم است، مطلب توضیحی، حتّی الامکان مختصر، روان و مفید باشد .
فواید و آثار
...
wikifeqh: نکته نگاری_برای_حدیث