نژاده


مترادف نژاده: اصیل، بزرگ زاده، گوهری، نجیب، نجیب زاده

متضاد نژاده: بداصل

لغت نامه دهخدا

نژاده. [ ن ِ دَ / دِ ] ( اِ ) نژاد. ( برهان قاطع ) ( فرهنگ نظام ) ( آنندراج ). اصل. نسب. ( برهان قاطع ) ( آنندراج )( ناظم الاطباء ). خاندان. ( ناظم الاطباء ) :
مکین دولت و در مرتبت گرفته مکان
ملک نژاده و اندر مکان ملک مکین.
فرخی.
آزرده این و آن به حذر از من
گفتی مگر نژاده تنینم.
ناصرخسرو ( دیوان چ دانشگاه ص 135 ).
|| ( ص نسبی ) از: نژاد + ه ( پسوند نسبت و اتصاف ). ( حاشیه برهان قاطع چ معین ). اصیل. نجیب. ( برهان قاطع ) ( آنندراج ) ( ناظم الاطباء ) ( غیاث اللغات ) ( از سروری ) ( از کشف اللغات ). دارای اصل و نسب و نسل خوب. ( فرهنگ نظام ). گوهری. ( برهان قاطع ). صاحب نژاد. گهری :
هنر کی بود تا نباشد گهر
نژاده کسی دیده ای بی هنر.
فردوسی.
از این دو نژاده یکی شهریار
بیاید بگیرد جهان در کنار.
فردوسی.
نژاده ملک نایب شهریار
سخن را چنین می نماید عیار.
نظامی.
نژاده منم دیگران زیردست
نژاده کیان را که یارد شکست.
نظامی.
فَسیلهای نژاده که هر یکی گه تک
کند به سختی سُم سنگ خاره را صد پار.
؟ ( از تاج المآثر ).
|| گوهری که اصیل باشد. ( برهان قاطع ) ( آنندراج ). گوهر اصیل. ( ناظم الاطباء ). || ( اِ ) محل فرودآمدن سپاه و مردم و پادشاه و امیر ( ؟ ). ( غیاث اللغات ).

فرهنگ فارسی

اصیل ونجیب
۱ - ( اسم ) نژاد: آزرده این و آن بحذرازمن گویی که ازنژاده تنینم . ( ناصرخسرو.۲ ) ۲۷٠ - ( صفت ) اصیل نجیب : نژاده منم دیگران زیردست نژادکیان راکه آردشکست ? ( نظامی فرنظا. )

فرهنگ معین

(نِ یا نَ دِ ) (ص . ) اصیل ، نجیب .

فرهنگ عمید

۱. اصیل، نجیب.
۲. دارای نژاد خوب.

پیشنهاد کاربران

خوش اصل ؛ نژاده. آنکه اصل نکو دارد. نکوخاندان : خوش اصل خطا نکند و بداصل وفا نکند.
درست گوهر ؛ دارای اصلی و نسبی صحیح :
تا او نشود درست گوهر
این قصه نگفتنی است دیگر.
نظامی.
بررسیِ واژگانِ " نِژاد، نِژاده، نیاگ، نیاک" و کاربردِ پیشوندِ " نِ/نی" در آنها:
همانگونه که می دانیم، واژه یِ " نِژاد" به چمِ " اصل، دودمان " و واژه یِ " نِژاده" به چمِ " اصیل" است.
واژه یِ " نِژاد" از پیشوندِ " نِ" و واژه یِ " ژاد" ساخته شده است که " ژاد" از برایِ دگرگونیِ آواییِ " ژ/ز" همان " زاد " است که بُنِ گذشته یِ کارواژه یِ " زادَن" می باشد؛ پس " ژادَن" ریختِ دیگرِ " زادَن" می باشد و ریختِ دیگرِ واژه یِ " نِژاده" ، نِزاده" می باشد که به روشنی "نِ. زاده" صفت مفعولی است، از انجایی که "زاده " صفت مفعولیِ " زادَن" می باشد. ( آنچنان که پیدا است، واژه یِ "ذات" به روشنی برآمده از واژه یِ پارسیِ میانه یِ " زات" و واژه یِ اوستاییِ " زاتَ" است، پس این واژه را باید با آوایِ " ز" به جایِ "ذ" بکار ببریم. )
...
[مشاهده متن کامل]

نکته 1: پیشوندِ " نِ" در زبانِ پارسیِ کُنونی برآمده از پیشوندِ " نی" در زبانِ پارسیِ میانه است که در زیرواژه یِ " نی" از همین تارنما به آن پرداخته ام و در اینجا عملگری برایِ نشان دادنِ " پایین، به پایین، بُن، اصل و ریشه" است؛ ما در واژه یِ " نیاگ" از زبانِ پارسیِ میانه به چمِ "جد، تبار " که در زبانِ پارسیِ کُنونی به ریختِ "نیا، نیاک" آمده است، همین پیشوند را داریم. ( کوشش کنید که واژه یِ " نیاگ، نیاک" را به جایِ " نیا" بکار ببرید، تا افزون بر ارج نهادن به گذشتگان، بتوان از آن کارواژه ساخت. )
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
پرسش 1: تکواژهایِ " نیاگ/نیاک" چه هستند؟
پیشوندِ " نی" به همراهِ پسوندِ " آگ/آک"
پرسش 2: مگر پسوندِ " آگ/آک" با پیشوند هم می آید؟
آری، برای نمونه ما واژگانی همچون " هماگ و. . . " را در زبانِ پارسیِ میانه داریم. تازه، پسوندِ " آگ" در زبانِ پارسیِ میانه با " اَفواژه ( =حرفِ اضافه ) " نیز می آید؛ برای نمونه در کارواژه یِ " اَباگینیتن".
پرسش 3: مگر پیشوندِ "نی" به ریختِ " نِ" در پارسیِ کُنونی در نمی آید؟ پس چرا در واژه یِ " نیا، نیاک، نیاکان، نیاگ" همان پیشوندِ "نی" برجای مانده است؟
از آنجایی که در این واژگان پس از پیشوندِ " نی" ، آوایِ " الف" نِشسته است، این پیشوند به ریختِ " نِ" در نَیامده است.
پیشنهاد 1:
" نیاگ/نیاک" را می توان به جایِ واژه یِ بیگانه یِ " ancestor " بکار برد؛ بویژه در زمینه منطق و ریاضی جاهایی که سخن از " successor /ancestor" به میان می آید.
پیشنهاد 2:
ما می توانیم، چنانکه من در زیرواژه یِ "رواج" آورده ام، از واژه یِ " نیاگ/نیاک" کارواژه بسازیم؛ برای نمونه: " نیاگاندن/نیاگیدن" ( بسنجید با کارواژه هایِ بیگانه یِ " descend " و واژگانی از این دست ) .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
نکته 2 : پیشوندِ " نی" در واژگانِ " نیاگ، نیاک" و پیشوندِ " نِ" در واژگانِ " نِژاد، نِژاده " در نگاهِ نخست عملگری برایِ نشان دادنِ " پُشت و پُشته" هستند ولی چنانکه از نمودارِ درختیِ زیر نیز می توان دریافت، پیشوندِ " نِ/نی" همان عملگرِ " پایین، زیر، به پایین" است:

نژادهنژاده
better bred
خوش اصل . [ خوَش ْ / خُش ْ اَ ] ( ص مرکب ) نژاده . که نژاد و اصل عالی و خوب دارد.
هو
نجیب زاده ، اصیل.
اصیل_نجیب

بپرس