نهضت بزرگ علمى امام باقر علیه السلام

[ویکی اهل البیت] پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله، ظاهرا قرآن، به عنوان منبع اصلی شناخت مسایل عقیدتی و عبادی و سیاسی، در جامعه اسلامی باقی ماند، اما از آن جا که این منبع ژرف نیاز به مفسرانی آشنا با پیام وحی داشت و دست های سیاست، این مفسران واقعی اهل بیت علیهم السلام را در جامعه منزوی ساخته بود، با گذشت زمان، نیازهای اعتقادی و پرسش های عبادی و مسایل مستحدث یکی پس از دیگری رخ نمود و کسانی که در جامعه به عنوان عالم و محدث شناخته می شدند، ناگزیر باید جوابی را برای هر پرسش و مسأله تدارک می دیدند!
عدم احاطه کامل آنان بر مجموعه معارف قرآنی از یک سو، و عدم آشنایی آنان با فرهنگ ویژه وحی از سوی دیگر، سبب گردید تا با قیاس و توجیه گری و استحسان و تکیه بر آرای شخصی و گاه احادیث بی ریشه و اقوال بی اساس، عقیده ای را ابراز کرده و یا فتوایی دهند. بنابراین، یکی از راه های اساسی مبارزه با این مشکل، بازگرداندن مردم به قرآن و هشدار دادن آنان نسبت به آرای ساختگی و غیر مستند به وحی بود.
امام باقر علیه السلام در این راستا می فرمود: هرگاه من حدیث و سخنی برای شما گفتم، ریشه و مستند قرآنی آن را از من جویا شوید. سپس آن حضرت در برخی سخنانش فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله از قیل و قال (بگو مگو و مشاجره) و هدر دادن و تباه ساختن اموال و پرس و جوی زیاد، نهی کرده است.
به آن حضرت گفته شد: این مطالب در کجای قرآن آمده است؟ امام باقر علیه السلام فرمود: در قرآن آمده است: «لاخیر فی کثیر من نجواهم الا من امر بصدقة أو معروف أو اصلاح بین الناس»-؛ (این آیه دلالت می کند که بیشتر سخنان نجوایی و به درازا کشیده فاقد ارزش است، مگر سخنی که در آن امر به انفاق یا کار نیک و یا اصلاح میان مردم باشد).
«ولاتؤتوا السفهاء اموالکم التی جعل الله لکم قیاما»-؛ (از این آیه استفاده می شود که اموال را نباید در معرض نابودی و تباهی قرار داد).
«لاتسئلوا عن اشیاء ان تبدلکم تسؤکم»-؛ (و این آیه می نمایاند که هر سؤالی شایسته و مفید و مثبت نیست، و چه بسا پرسش هایی که به ناراحتی و نگرانی خود انسان بینجامد).-
امام باقر علیه السلام با این شیوه، در صدد بود تا روحیه قرآن گرایی را در میان اهل دانش و جامعه اسلامی تقویت نماید، و از این طریق انحراف بینش های سطحی و عالم نمایان خود محور را به مردم یادآور شود، چه، در برخی مباحثه ها، با صراحتی فزونتر به این نکته پرداخته است: حسن بصری نزد امام باقر علیه السلام آمد و گفت: آمده ام تا مطالبی درباره قرآن از شما بپرسم.