نقش عقل در استنباط حکم شرعى

[ویکی نور] نقش عقل در استنباط حکم شرعى تألیف آیت الله شیخ جعفر سبحانى، یکی از مجموعه مقالاتى است که با نام رسائل أصولیة و با هدف تحقیق پاره اى از مسائل اصولى که نقش مهمى در استنباط احکام دارند، تدوین شده است.
شیعه امامیه، عقل را در دایره کشف حکم داخل کرده است، اما نه بدین معنى که عقل در همه زمینه ها آزاد است و موجب بى نیازى از شرع مى شود. منظور از حجیت عقل، کاشفیت آن است نه مشرعیت آن. عقل، بر حسب معیارهاى خاص خویش، یقین پیدا مى کند که آنچه درک نموده، حکم الهى است نه اینکه خود به تشریع حکمى اقدام کند.
عقل، در عرصه هایى همچون تحسین و تقبیح، ملازمات عقلى، تنقیح مناط و تخریج مناط کاربرد دارد. در عرصه تحسین و تقبیح، در مواردى که جزو احکام بدیهى عقل عملى است، حکم عقل به نیکویى یا ناپسندى یک عمل، کاشف از حکم شرعى است. احکامى مانند برائت عقلى، اشتغال به تکلیف در ظرف علم اجمالى، مرجحات باب تزاحم و... بر این اساس به دست مى آیند. تنقیح مناط؛ یعنى عدم توجه به خصوصیات و اوصافى که عرف، آنها را در موضوع، دخیل نمى بیند که گاهى از آن، تعبیر به الغاء خصوصیت یا مناسبت حکم و موضوع مى شود. حکم عقل، در باب ملازمات، در جایى است که عقل، ملازمه بین دو وجوب یا دو حرمت را که یکى در شرع وارد نشده، مى یابد که ملازمه بین نهى از عبادت و فساد آن، از این جمله است. در این میان، تخریج مناط، در نظام اصول فقه شیعه ممنوع است، اما در فقه اهل سنت جایز است.
رد یا قبول مسلک حق اطاعت مولى بر عبد
نقش عرف و سیره عقلا در استنباط احکام
جمع بین حکم واقعى و ظاهرى