نقش

بن مایه: فرهنگ سغدی، دکتر بدرالزمان قریب
‎#پارسی دوست

یعنی:شاهین نگاه را به سوی مرغ خوش خط وخال گریز پایی پرواز داده ام ، تا شاید نقش شاهین سرنوشت، ( آهنگ تقلید صدا ) او را از راه بر گدانید ه و شاهین نگاهم او را شکار کند.

بخش مهمی از جامعه پذیری از طریق یادگیری نقش های اجتماعی صورت می گیرد. هر فرد باید در طول زندگی خود ایفای نقش های کودک ، دانش آموز ، پدر و مادر ، کارمند ، عضو یک طبقه اجتماعی معین ، شهروند و بسیاری دیگررا بیاموزد، بطور کلی آموختن یک نقش ، حداقل دو وجه می تواند داشته باشد یکی اینکه یادگیری انجام دادن وظایف و تکالیف نقش و ادعای امتیازات و حقوق مرتبط با آن ، و دیگری کسب نگرشها ، احساسات و انتظارات متناسب با نقش.
انواع نقش ها
نقشهای محول ( Assigned )
آنهایی که برحسب جنس ، سن ، نژاد یا سایر ویژگی ها به فرد محول می شوند به عبارتی دیگر شیوه ای که جامعه از ما انتظار دارد که نقش خود را آنچنان ایفا کنیم.
نقش های محقق ( Achieved )
آنهایی که از طریق انتخاب و تلاش فردی ، محقق می شوند، به عبارتی دیگر شیوه ای که فرد در حال حاضر بر طبق آن ایفای نقش می کند. در جوامع سنتی و متجانس قدیم ، اغلب نقش ها و پایگاهها ، از نوع محول بودند، در حالی که در جوامع پیچیده و پیشرفته امروز ، بیشتر آنها ، غالبا از نوع محقق یا کوشاورد می باشند. یادگیری بعضی از نقش های خانوادگی و اجتماعی ، در دوران کودکی و غالبا ناآگاهانه و بطور غیر مستقیم صورت می گیرد.
رابطه شخصیت با نقش
نقش های اجتماعی در شکل دادن به شخصیت اهمیت زیادی دارند. حتی از لحاظ جامعه شناسی ، شخصیت را می توان به عنوان ترکیب و تلفیق نقش هایی تصور کرد که فرد در مناسبات اجتماعی خود عهده دار آنهاست. نقش را جامعه تعریف می کند و فرد در مورد تعریف مسئولیتها و امتیازات نقش خود ، چندان سهمی ندارد. از همان اوان کودکی ، نقش های گوناگون و فزاینده ای متناسب با جنس و سن ، به فرد محول می شود و انتظار می رود که بطور معقول و به درستی آنها را ایفا کند.
بطور کلی نقش و شخصیت با یکدیگر روابط متقابل دارند. بدین معنا که برخی ویژگیهای شخصیتی موجب می شوند که فرد به ایفای نقش های اجتماعی خاصی علاقه داشته یا بر عکس ، از ایفای آنها بیزار باشد. نقش های اجتماعی به نوبه خود ، برشخصیت موثر واقع می شوند، مثلا ، برای یک شخصیت برون گرا ، سازگاری با شغل فروشندگی آسان و مطلوب است. برعکس ، کارهای عادی و روزمره شغل فروشندگی کمک می کند که فرد ، به تدریج ، شخصیت برون گرا پیدا کند. پس همیشه بین نقش و شخصیت کنش متقابل برقرار است.
وظایف نقش ها
• نقش ها نیروهای پویای انگیزشی رفتار محسوب می شوند و سهم موثری در نحوه عملکرد و در نتیجه ، شکل گیری شخصیت فرد برعهده دارند. نقش های اجتماعی ، طی فراگرد جامعه پذیری آموخته می شوند. فرد با وقوف به ارزشهای اساسی نقش ها و جذب آنها ، بدانها معنا داده ، به ایفای آنها تن درمی دهد. باید اضافه کرد که نقش های اجتماعی ، همیشه همخوانی و توافق ندارند. بدین معنا که برخی نقش ها متضاد بوده و انتظار می رود که فرد ، به تبعیت از توقعات نقش های مختلف ، اعمال متضادی انجام دهد.
• نقش های اجتماعی ، به درجات متغیری ، با الزام و اجبار همراه اند. در ایفای یک نقش ، برخی رفتارها ضروری و الزامی است، در حالی که برخی دیگر ، صریحا غیر مجاز و ممنوع است. میان این دو حد رفتاری ، یک رشته رفتار مجاز نیز وجود دارد، لیکن این رفتارهای مجاز به فردی که نقش را ایفا می کند، تکلیف نشده است، مثلا ، یک پزشک ، در حد توانایی خود ملزم به معالجه و مداوای بیمار است، ولی از خاتمه دادن به زندگی بیماری که شفاناپذیر و در رنج و عذاب است، منع شده است.