نقد اعتقاد نبوت معتزله

[ویکی فقه] ضرورت بعثت انبیاء الهی در هدایت مردم ضرورت عقلی دیگری را به دنبال دارد که از آن به عصمت یاد می شود. در مباحث کلامی و اعتقادی این عنصر لازم برای پیامبران، مورد قبول مسلمین است و تشیع بالاترین حد اعتبار عصمت را برای همه انبیاء و ائمه (علیه السّلام) ثابت می کند، اما دیگر فرق مسلمین در آن اختلاف دارند که از جمله ایشان فرقه معتزله است. در این نوشتار کوتاه به عقیده معتزله در مورد نبوت و شئون آن می پردازیم. البته باید توجه داشت که این اعتقادات در مجامع علمی به معتزله منسوب است و در کتب معتزله متاخر، این عقاید به نوعی پالایش شده است.
ریشه لغوی نبوت و نبی از کلمه نبو به معنی ارتفاع و برتری داشتن است. به همین مناسبت، ابن سکیت از عالمان لغت می گوید: اگر نبوت از النبوة و النباوة باشد به برتری انبیاء و شریف تر بودن ایشان نسبت به دیگران اشاره دارد؛ زیرا النبوة و النباوة به معنی مکان برتر روی زمین است. اما عده ای نبا به معنی خبردادن را ریشه لغوی این کلمات می دانند و معتقدند که خبردادن نبی از خداوند شاهد این مناسبت لغوی است. در اصطلاح نبوت مقامی است که خداوند به انبیاء (علیه السّلام) اعطاءنموده و نبی راهنما به سوی هدایت است و او کسی است که بواسطه وحی از خداوند خبر می دهد بدون اینکه شخص دیگری واسطه باشد. صاحب مقام نبوت شرط مهمی چون معجزه و عصمت را داراست.
اعتقادات خاص معتزله در مورد نبوت
اعتقاد به نبوت خاصه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) و نبوت عامه انبیاء و پیامبران گذشته موضوعی است که به اتفاق، تمام فرق و مذاهب اسلامی به آن معتقدند و شاید بتوان اینگونه ادعی نمود که یکی از موضوعاتی که مذاهب اسلامی پیرامون آن کمترین اختلاف را داشته اند، اصل موضوع نبوت عامه و خاصه است. ولی با این حال در مسائل جانبی این اصل اختلافاتی بروز یافته است که به بیان آن مسائل از منظر معتزله می پردازیم. فرق مختلف معتزله نیز در مسائل جانبی این اصل با هم اختلاف داشته و در برخی مسائل اختلافاتشان کمتر است، به عنوان نمونه:۱. این مکتب مقام و موقعیت فرشتگان را برتر از پیامبران می دانند. ۲. برخی از معتزله مقام نبوت را پاداش عمل نیک نبی دانسته و برخی آن را ابتدائی و بدون اینکه پاداش اعمال نیک باشد می شمرند. ۳. در مورد اعجاز پیامبران هم میان معتزله اختلافاتی بروز یافته است. ابو هذیل معتقد است که معجزه مختص به آیات غیبی است و معجزه انبیاء در غیر این مورد به شهادت حداقل بیست نفر ثابت می شود که یک نفرشان بهشتی است. نظام اعجاز ادبی قرآن را منکر بود و آن را دلیلی بر راستگوئی پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) نمی دانست. در این مورد هشام فوطی و عباد بن سلیمان نیز با نظام هم عقیده اند. دیگر بزرگان معتزله قرآن را به عنوان معجزه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) قبول دارند.۴. هشام فوطی بطور کلی معجزات را دلیلی بر راستگوئی و صدق گفتار پیامبران نمی داند.
اعجاز قرآن
اکثر معتزله معتقدند که نظم و تالیف قرآن معجزه است به این معنی که از دیگران محال است واقع شود و این معجزه برای اثبات رسالت رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلّم) است.نظام معتقد است که اعجاز در قرآن مخصوص آیاتی است که از غیب خبر می دهند و اما قدرت بر تالیف و نظم قرآن به شرطی که خداوند مانع نشود، برای هر کسی ممکن است. هشام فوطی و سلیمان بن عباد از معتزله بر این اعتقادند که قرآن از اعراض است و اعراض دلالتی برای خداوند و رسالت نبی اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) ندارد.
عصمت
...