نفى مکان و جهت

[ویکی نور] رساله نفى جهت از ذات خداوند متعال که در نفى جهت و مکان از ذات باری تعالى است در واقع ناظر به همان بحث هاى سلبى است.
این رساله یکی از چهارده رساله فخرالدین رازى است که توسط محمدباقرسبزواری گردآوری گردیده است.
این رساله از دو فصل تشکیل یافته است در فصل اوّل ابتداء به شبهۀ خصم مى پردازد.
سپس در فصل دوّم مستقیما وارد بحث مى شود.
خصم مى گوید هرچه موجود است باید داراى شکل و مقدار و جهت باشد در غیر اینصورت موجود نخواهد بود در جواب اوّل گفته مى شود که اشخاص و افراد انسانى در معناى حقیقت انسانیّت مشترکند و تفاوت آنها فقط در اوصاف خاصّه است پس ما حقیقتى را مى توانیم تصوّر کنیم که موجود است ولى داراى اوصاف مادّى از قبیل شکل، مقدار و مکان معیّن نمى باشد پس شبهۀ خصم باطل مى شود.
جواب دوّم اینکه هرکسى بطور قطع و یقین داراى قوّۀ تخیّل و توهّم است ولى هیچ وقت نمى تواند تصوّر کند که قوّۀ خیال و وهم چگونه است؟آیا دراز است یا کوتاه پس معلوم مى شود که چیزهایى در نظام هستى وجود دارند که حتى قوّۀ خیال و وهم هم نمى تواند اوصاف مادّى آنها را تصوّر کند.برهان سوّم از راه تقسیم موجودات به شبهۀ خصم جواب مى دهد بدین شکل که ما در مقام تقسیم هرموجودى مى گوئیم یا مشار الیه بالحس است و یا نه؟در بسیارى از موارد موجوداتى هستند که مشار الیه بالحس نیستند و اوصاف مادّى آنها بر ما مغفول است در حالیکه واقعا موجودند.برهان دیگر اینکه ما مى توانیم ماهیّات اشیاء را تصوّر کنیم در حالیکه در تصوّر ما هیچ یک از خصوصیّات مادّى و ظاهرى از لحاظ شکل و مقدار لحاظ نشده است.