[ویکی نور] نفائس الفنون فی عرائس العیون، دائرة المعارفی است به زبان فارسی، تألیف علامه شمس الدین محمد بن محمود آملی، از علمای قرن هشتم هجری، متوفای 753ق.
ظاهرا کتاب با هدف تدریس به طلاب مدرسه سلطانیه تألیف شده است.
مؤلف، آن را قبل از 736ق، آغاز کرده و در حدود 742ق، به پایان رسانیده و به ابواسحاق بن محمود شاه در شیراز تقدیم داشته است.
کتاب، در سه جلد تنظیم گردیده و مشتمل بر مقدمه و شرح حال مؤلف به قلم سید هدایت الله مسترحمی، مقدمه ای به قلم مصحح کتاب، مرحوم علامه ابوالحسن شعرانی، مقدمه ای به قلم مؤلف(مشتمل بر سه فایده) و دو بخش اصلی است(بخش علوم اوایل و بخش علوم اواخر).
بخش اول کتاب، به علوم اواخر اختصاص یافته و مشتمل بر 4 مقاله است و هر مقاله، خود، مشتمل بر چند فن و هر فن، دربرگیرنده فصول متعددی می باشد. در این بخش، 85 علم که بر 36 فن بنا نهاده شده، معرفی می گردد.
ظاهرا کتاب با هدف تدریس به طلاب مدرسه سلطانیه تألیف شده است.
مؤلف، آن را قبل از 736ق، آغاز کرده و در حدود 742ق، به پایان رسانیده و به ابواسحاق بن محمود شاه در شیراز تقدیم داشته است.
کتاب، در سه جلد تنظیم گردیده و مشتمل بر مقدمه و شرح حال مؤلف به قلم سید هدایت الله مسترحمی، مقدمه ای به قلم مصحح کتاب، مرحوم علامه ابوالحسن شعرانی، مقدمه ای به قلم مؤلف(مشتمل بر سه فایده) و دو بخش اصلی است(بخش علوم اوایل و بخش علوم اواخر).
بخش اول کتاب، به علوم اواخر اختصاص یافته و مشتمل بر 4 مقاله است و هر مقاله، خود، مشتمل بر چند فن و هر فن، دربرگیرنده فصول متعددی می باشد. در این بخش، 85 علم که بر 36 فن بنا نهاده شده، معرفی می گردد.
wikinoor: نفائس_الفنون_فی_عرائس_العیون
[ویکی فقه] نفائس الفنون فی عرائس العیون (کتاب). «نفائس الفنون فی عرائس العیون»، دائرة المعارفی است به زبان فارسی ، تالیف علامه شمس الدین محمد بن محمود آملی ، از علمای قرن هشتم هجری، متوفای ۷۵۳ ق. ظاهرا کتاب با هدف تدریس به طلاب مدرسه سلطانیه تالیف شده است.
مؤلف، آن را قبل از ۷۳۶ ق، آغاز کرده و در حدود ۷۴۲ ق، به پایان رسانیده و به ابو اسحاق بن محمود شاه در شیراز تقدیم داشته است. کتاب، در سه جلد تنظیم گردیده و مشتمل بر مقدمه و شرح حال مؤلف به قلم سید هدایت الله مسترحمی ، مقدمه ای به قلم مصحح کتاب، مرحوم علامه ابو الحسن شعرانی ، مقدمه ای به قلم مؤلف (مشتمل بر سه فایده) و دو بخش اصلی است (بخش علوم اوایل و بخش علوم اواخر). ۱. بخش اول کتاب، به علوم اواخر اختصاص یافته و مشتمل بر ۴ مقاله است و هر مقاله، خود، مشتمل بر چند فن و هر فن، دربرگیرنده فصول متعددی می باشد. در این بخش، ۸۵ علم که بر ۳۶ فن بنا نهاده شده، معرفی می گردد. ۲. بخش دوم، به علوم اوایل اختصاص یافته و مشتمل بر ۵ مقاله و هر مقاله، مشتمل بر چند فن و هر فن، متضمن فصول گوناگونی است. در این بخش نیز ۷۵ علم از علوم اوایل که بر ۳۳ فن بنا شده، معرفی می گردد. شمس الدین آملی، در این کتاب، به شیوه نویسندگان کتب علمی قرن هفتم و هشتم، نظیر خواجه نصیر الدین طوسی و قطب الدین شیرازی ، مطالب غامض علمی را در ساده ترین و روان ترین عبارات، به نثر مرسل آن روز نوشته است و در خطبه آغازین کتاب، به شیوه مرسوم عصر خود از نثر مصنوع پیروی کرده که در این کار هم توانایی خود را به خوبی نشان می دهد. فصل مربوط به علم انشا نیز به نثر مصنوع نوشته شده، اما در فصول دیگر، کار، متفاوت است، چون بیشتر مطالب از کتاب های دیگران به همان صورت نقل شده و اگر در جایی اسلوب نثر قدیم تر از شیوه عصر مؤلف است، در آن تغییری نداده. در بخش هایی هم به نظر می رسد که مطالب، توسط خود آملی از متن عربی به پارسی ترجمه شده است.
گزارش محتوا
این کتاب، یکی از دایرة المعارف های نفیس فارسی است که تا حدی از نظرها دور مانده است. نفائس الفنون، گنجینه ای گران بها از ادب و فرهنگ گذشته این آب و خاک می باشد. این کتاب، تمامی علوم و فنونی را که در قرن هشتم هجری شناخته شده بود، در بر دارد. نویسنده با شکیبایی فراوان و آگاهی عمیق به علوم و مسائل آن پرداخته است. وی، ابتدا، از علم، تعریفی جامع به دست می دهد و سپس به تقسیم بندی و طبقه بندی علوم می پردازد و آن گاه هر علم را با اجزا و فروع آن مورد تدقیق قرار می دهد و هیچ علم و فنی را از قلم نمی اندازد؛ از علم اکتاف گرفته تا هندسه و جبر و مقابله و از قیافه شناسی تا مکانیک (علم حیل)، همه را آورده است. در نفائس الفنون، در تقسیم علوم چنین آمده است: «بدان که علم، به قسمت اولی، منقسم شود با حکمی و غیر حکمی... حکمت ، عبارت است از علم حقایق اشیاء چنان که باشد و قیام نمودن به کارها چنان که باید به قدر استطاعت تا نفس انسانی به کمالی که متوجه است بدان برسد، پس منقسم شود به دو قسم: علمی و عملی. علمی، تصور حقایق موجودات است و تصدیق به احکام و لواحق آن، چنان که فی نفس الامر باشد به قدر قوت انسانی و عملی، ممارست حرکات و مزاولت صناعات از جهت اخراج آنچه در حیز قوت باشد به حد فعل، به شرط آنکه مؤدی بود از نقصان به کمال به حسب طاقت بشری. و علوم غیر حکمی منقسم شود به قسم دینی و غیر دینی و علوم دینی ، یا عقلی اند یا نقلی یا مرکب از هر دو... و علم غیر دینی همچو علم محاوری... و بعضی از ایشان، قسمت بدین وجه کنند که علوم، یا شرعی است یا حکمی یا جامع میان شرعی و حکمی که آن تصوف است...» . بدین ترتیب مؤلف، مبنای کتابش را بر تقسیم علوم به حکمی و غیر حکمی می نهد و آنها را علوم اوایل و علوم اواخر می نامد. ابتدا، علوم اواخر را شرح می دهد و آنها را به چهار دسته تقسیم می کند که هر کدام شامل چند فن است.
← علوم اواخر
در ۱۳۵۲ ش، پرویز ثروتیان، فرهنگ اصطلاحات و تعریفات این کتاب را تدارک دید. جلد اول و سوم نسخه حاضر در برنامه، توسط علامه ابو الحسن شعرانی و جلد دوم آن، توسط مرحوم سید ابراهیم میانجی تصحیح گردیده و علامه شعرانی، پاورقی هایی بر جلد اول کتاب افزوده است. کتاب، فاقد فهرست های فنی است و تنها فهرست مطالب در آن مندرج گردیده است.
مؤلف، آن را قبل از ۷۳۶ ق، آغاز کرده و در حدود ۷۴۲ ق، به پایان رسانیده و به ابو اسحاق بن محمود شاه در شیراز تقدیم داشته است. کتاب، در سه جلد تنظیم گردیده و مشتمل بر مقدمه و شرح حال مؤلف به قلم سید هدایت الله مسترحمی ، مقدمه ای به قلم مصحح کتاب، مرحوم علامه ابو الحسن شعرانی ، مقدمه ای به قلم مؤلف (مشتمل بر سه فایده) و دو بخش اصلی است (بخش علوم اوایل و بخش علوم اواخر). ۱. بخش اول کتاب، به علوم اواخر اختصاص یافته و مشتمل بر ۴ مقاله است و هر مقاله، خود، مشتمل بر چند فن و هر فن، دربرگیرنده فصول متعددی می باشد. در این بخش، ۸۵ علم که بر ۳۶ فن بنا نهاده شده، معرفی می گردد. ۲. بخش دوم، به علوم اوایل اختصاص یافته و مشتمل بر ۵ مقاله و هر مقاله، مشتمل بر چند فن و هر فن، متضمن فصول گوناگونی است. در این بخش نیز ۷۵ علم از علوم اوایل که بر ۳۳ فن بنا شده، معرفی می گردد. شمس الدین آملی، در این کتاب، به شیوه نویسندگان کتب علمی قرن هفتم و هشتم، نظیر خواجه نصیر الدین طوسی و قطب الدین شیرازی ، مطالب غامض علمی را در ساده ترین و روان ترین عبارات، به نثر مرسل آن روز نوشته است و در خطبه آغازین کتاب، به شیوه مرسوم عصر خود از نثر مصنوع پیروی کرده که در این کار هم توانایی خود را به خوبی نشان می دهد. فصل مربوط به علم انشا نیز به نثر مصنوع نوشته شده، اما در فصول دیگر، کار، متفاوت است، چون بیشتر مطالب از کتاب های دیگران به همان صورت نقل شده و اگر در جایی اسلوب نثر قدیم تر از شیوه عصر مؤلف است، در آن تغییری نداده. در بخش هایی هم به نظر می رسد که مطالب، توسط خود آملی از متن عربی به پارسی ترجمه شده است.
گزارش محتوا
این کتاب، یکی از دایرة المعارف های نفیس فارسی است که تا حدی از نظرها دور مانده است. نفائس الفنون، گنجینه ای گران بها از ادب و فرهنگ گذشته این آب و خاک می باشد. این کتاب، تمامی علوم و فنونی را که در قرن هشتم هجری شناخته شده بود، در بر دارد. نویسنده با شکیبایی فراوان و آگاهی عمیق به علوم و مسائل آن پرداخته است. وی، ابتدا، از علم، تعریفی جامع به دست می دهد و سپس به تقسیم بندی و طبقه بندی علوم می پردازد و آن گاه هر علم را با اجزا و فروع آن مورد تدقیق قرار می دهد و هیچ علم و فنی را از قلم نمی اندازد؛ از علم اکتاف گرفته تا هندسه و جبر و مقابله و از قیافه شناسی تا مکانیک (علم حیل)، همه را آورده است. در نفائس الفنون، در تقسیم علوم چنین آمده است: «بدان که علم، به قسمت اولی، منقسم شود با حکمی و غیر حکمی... حکمت ، عبارت است از علم حقایق اشیاء چنان که باشد و قیام نمودن به کارها چنان که باید به قدر استطاعت تا نفس انسانی به کمالی که متوجه است بدان برسد، پس منقسم شود به دو قسم: علمی و عملی. علمی، تصور حقایق موجودات است و تصدیق به احکام و لواحق آن، چنان که فی نفس الامر باشد به قدر قوت انسانی و عملی، ممارست حرکات و مزاولت صناعات از جهت اخراج آنچه در حیز قوت باشد به حد فعل، به شرط آنکه مؤدی بود از نقصان به کمال به حسب طاقت بشری. و علوم غیر حکمی منقسم شود به قسم دینی و غیر دینی و علوم دینی ، یا عقلی اند یا نقلی یا مرکب از هر دو... و علم غیر دینی همچو علم محاوری... و بعضی از ایشان، قسمت بدین وجه کنند که علوم، یا شرعی است یا حکمی یا جامع میان شرعی و حکمی که آن تصوف است...» . بدین ترتیب مؤلف، مبنای کتابش را بر تقسیم علوم به حکمی و غیر حکمی می نهد و آنها را علوم اوایل و علوم اواخر می نامد. ابتدا، علوم اواخر را شرح می دهد و آنها را به چهار دسته تقسیم می کند که هر کدام شامل چند فن است.
← علوم اواخر
در ۱۳۵۲ ش، پرویز ثروتیان، فرهنگ اصطلاحات و تعریفات این کتاب را تدارک دید. جلد اول و سوم نسخه حاضر در برنامه، توسط علامه ابو الحسن شعرانی و جلد دوم آن، توسط مرحوم سید ابراهیم میانجی تصحیح گردیده و علامه شعرانی، پاورقی هایی بر جلد اول کتاب افزوده است. کتاب، فاقد فهرست های فنی است و تنها فهرست مطالب در آن مندرج گردیده است.
wikifeqh: نفائس_الفنون_فی_عرائس_العیون _(کتاب)