نظریه یاخته

یکی از مفاهیم بنیادین زیست شناسی نظریهٔ یاخته یا نظریهٔ سلول ( cell theory ) است که بنا بر آن: تمام موجودات زنده ( جانوران - گیاهان - تک یاختگان ) از یاخته و فراورده های فعالیت یاخته پدید آمده اند. این نظریه با پژوهش های بسیاری که در سدهٔ نوزدهم توسط پژوهشگرانی مانند دوتروشه ( در سال ۱۸۲۴ ) ، تورپن ( در سال ۱۸۲۶ ) انجام شد شکل گرفت و کمی پس از طرح آن مشخص شد که هر یاخته از تقسیم یاخته ای پیش از خود پدید می آید. پس از چندی، نشان داده شد که همانندی های اساسی در فعالیت های سوخت وسازی همهٔ یاخته ها وجود دارد و فعالیت جاندار روی هم رفته نتیجهٔ مجموع فعالیت ها و برهم کنش واحدهای یاخته ای سازندهٔ آن است.
نظریهٔ یاخته تأثیر زیادی بر همهٔ زمینه های پژوهشی زیستی داشته است. پیشرفت و تکامل زیست شناسی یاخته ای در سدهٔ بیستم به دو دلیل عمده بوده است: افزایش حد تفکیک وسایل تجزیه که مهم ترین آن ها میکروسکوپ الکترونی و فنون مربوط به پراکندگی پرتو ایکس می باشد. نزدیکی یاخته شناسی با رشته های دیگر پژوهش زیستی به ویژه با ژنتیک، فیزیولوژی و زیست شیمی که سرانجام به از میان رفتن مرزهای ساختگی این علوم و ایجاد دانشی بر پایهٔ ساختمان مولکولی یاخته انجامید.
فلاسفه و طبیعی دانان قدیم به ویژه ارسطو در عهد باستان، به این نتیجه رسید که جانوران و گیاهان، با همه پیچیدگی که در سازمانشان وجود دارد، تنها از تعداد کمی از اجزایی که در هر یک از آن ها تکرار شده، ساخته شده اند. با اختراع عدسیهای بزرگ در سال ( ۱۶۶۵ ) ، «رابرت هوک» برشهای چوب پنبه ای ساختمان سلولی را کشف کرد. در همان زمان «آنتون لون هوک» با میکروسکوپ ساده خود موجودات تک سلولی را در آب راکد مشاهده کرد.
«شلایدن» و «شوان» در سال ( ۱۸۳۹ ) ، نظریات خود را به صورت نظریه سلولی ارائه دادند که بر اساس آن کلیه موجودات زنده از واحدهای ساختمانی به اسم سلول ساخته شده اند. از حدود سال ۱۹۵۰ روشهای مشاهده سلولها با میکروسکوپ الکترونی دقیق تر شد و به تدریج فرا ساختار سلولی مشخص گردید و نتایج بدست آمده، تصورات پژوهشگران را در مورد طرز کار سلول متحول ساخت.