نظریه مبادله اجتماعی

نظریه مبادله اجتماعی ( به انگلیسی: Social exchange theory ) رفتار را براساس متغیرهای وابسته به تأمل، احساس، عاطفه و فعالیت صورت گرفته؛ تبیین می نماید. [ ۱] [ ۲]
جورج هومنز ( ۱۹۱۰–۱۹۸۹ ) صاحبنظر و مبتکر اصلی نظریه مبادله، و زیر نفوذ فایده گرایی و اقتصاد کلاسیک بود.
هومنز نظریه خود را بر مفاهیم تعادل، انتظار و عدالت توزیعی در مبادله دوتایی استوار کرد. او با این کار سعی می کند تعامل اجتماعی در گروه های کوچک و پاداش های دریافتی متناسب با هزینه ها و سرمایه گذاری های آنها را توضیح دهد. هومنز این نظام را در سه گزاره خلاصه می کند: موفقیت، محرک و پیشنهاد محرومیت – اشباع. در ادامه شرح داده شده است.
• گزاره موفقیت: وقتی کسی متوجه می شود برای کارهایش پاداش می گیرد، تمایل به تکرار همان عمل دارد.
• گزاره محرک: هر چه محرکی خاص در گذشته بیشتر منجر به پاداش شده باشد، احتمال اینکه فرد به آن پاسخ دهد بیشتر است.
• گزاره محرومیت – اشباع: هر چه در گذشته نزدیک، شخصی پاداش خاصی دریافت کرده باشد، ارزش هر واحد دیگری از آن پاداش کمتر می شود.
در نظریه مبادله هومنز، بیش از آن که روابط گروهی و نهادی قابل طرح باشند، رابطه فرد با فرد مطرح می شود و تأکید، اساساً بر فرد یا روابط میان دو فرد است؛ لیکن هر نظریه جامعه شناختی باید به واحدهای جمعی بیش از دو نفر نیز توجه کند. هومنز نیز از سطح مبادله فرد با دیگری فراتر رفته و در نظریه خود، مسئله نهادها، گروه ها و زیر نهادها را هم مورد بررسی قرار داده است. [ ۳] [ ۴]
هومنز معتقد است نهادهای اجتماعی بر همان اصول اساسی مبادله استوارند و رفتارهای میان دو فرد و تفاوت آن ها، صرفاً در این است که نهادها، شبکه روابط بسیار پیچیده تری را شامل می شوند؛ که به پیچیدگی فعالیت ها و روابط غیر مستقیم مبادله مربوط می شود. [ ۵]
هومنز اعتقاد داشت که سود فردی انگیزه عمومی است که سبب حرکت جهان و مردم آن می شود و مردان و زنان درست مانند کبوتران در آزمایش اسکینر به گونه ای مثبت یا منفی تحت تأثیر محیط خود قرار می گیرند. [ ۶]
هومنز مبتکر دیدگاهی است که به رفتارگرایی اجتماعی اشتهار دارد. این سنت فکری بر بنیاد سنت اقتصاد کلاسیک، اصل مطلوبیت نهایی کاهنده و عقلانیت رفتاری استوار بود. این سنت در عین حال با سنت رفتارگرایی در روانشناسی پیوند داشت.