نظریه علمی

نَظَریه علمی یا نگره ی علمی گونه ای بیان خلاصه و خردمندانه و منطقی حاصل از اندیشیدن دربارهٔ یک پدیده بوده؛ یا از نتایج چنین اندیشه و تفکری است. چنین شیوه اندیشیدن خردمندانه و منطقی ای، غالباً با فرایندهایی مانند مطالعه و مشاهده یا تحقیق همراه است. نظریه ها ممکن است علمی یا غیرعلمی ( یا به میزان کمتر تأثیر یافته از علم ) باشند. همچنین، هدف یک نظریه به عنوان مثال، بسته به زمینه و موضوع، ممکن است شامل توضیحات کلی دربارهٔ نحوه کارکرد طبیعت باشد. واژه Theory ریشه در یونان باستان دارد اما در کاربرد نوین آن در دوران مدرن، معانی مختلف و مرتبط جدیدی به خود گرفته است. [ ۱] در علم مدرن و دوران جدید، منظور از اصطلاح «نظریه»، نظریهٔ علمی است. نظریهٔ علمی شرح و توضیحی تأیید شده از طبیعت است که از روش علمی حاصل شده و همواره معیارهای مورد نیاز علم مدرن را برآورده می کند. این معیارها شامل ۱ - نقد و ۲ - تأیید یا ۳ - رد علمی می باشند. بدین جهت است که چنین تئوری ها یا نظریه هایی، باید به گونه ای باشند که آزمون های علمی همواره قادر باشند آنها را از نظر تجربی، پشتیبانی یا نقض کنند ( تأیید یا رد کنند ) . [ ۲] نظریه های علمی، معتبرترین و دقیق ترین و جامع ترین بخش های دانسته های علمی می باشند[ ۳] خصوصاً در قیاس با تصور عامه مردم و استفاده آنها از معنای واژه «نظریه» که آن را امری غیرقابل اثبات یا اثبات نشده یا حدس یا گمان می پندارند ( و حتی بعضاً به اشتباه تصور می کنند که نظریه علمی همان فرضیه علمی است که پیشرفت کرده و تبدیل به نظریه شده است ) [ ۴] نظریات علمی با فرضیات علمی و نیز قوانین علمی تفاوت دارند. فرضیه ها حدس های منطقی ای هستند که به روش تجربی قابل آزمایش اند و قوانین علمی گزارش های توصیفی دربارهٔ چگونگی عملکرد طبیعت در یک محدوده و تحت شرایط خاصی هستند. پس نظریه با فرضیه یکسان نیست. نظریه چارچوبی توضیح دهنده برای یک مشاهده فراهم می آورد و با فرض صحت آن توضیحات، فرضیه های محتملی از پی اش می آیند که می توان آزمودشان و به صحت یا سقم نظریه پی برد. نظریات علمی به جای دستیافتن به هدف و نتیجه ای، ما را به سوی مسیر و چارچوب کشف شواهد و حقایق علمی راهنمایی می کنند؛ و بعضاً خالی از مقادیر و بدون کمیت ها هستند. [ ۵] :   131  . [ ۶] :   46 
کلمه نظریه ( تئوری ) یا «در حالت تئوری» گاهی توسط عامه مردم، به اشتباه، برای توضیح چیزی که در گذشته شخصاً یا به طور جداگانه تجربه یا آزمایش نکرده اند، استفاده می شود. [ ۷] در اینگونه موارد، به لحاظ معنایی و مفهومی، تئوری یا نظریه جایگزین مفهوم دیگری می شود به نام فرضیه؛ و به جای استفاده از کلمه "در حالت فرضی"، به اشتباه عبارت " در حالت تئوری" یا "به صورت نظری" جایگزین شده و مورد استفاده قرار می گیرد؛ بنابراین در بسیاری موارد بیان جملات " این تنها یک تئوری است " یا " این تنها یک نظریه است " ( که به اشتباه این مفهوم را می رساند که صحت ایده موردنظر هیچگاه سنجیده نشده است ) می تواند اعتبار مفهوم نظریه را خدشه دار کند؛ و این هواره مورد اعتراض اهالی علم و دانش است. [ ۸] این مسئله از آنجایی نشات می گیرد که در یونان باستان که کلمه تئوری که از آنجا برخاسته، با واژه "practice" که به یونانی ( praxis, πρᾶξις ) گفته می شد، و اصطلاحی برای بیان " انجام یک عمل" است در تقابل بود. و حتی این دو واژه متضاد دانسته می شد. . [ ۹] یک «مثال کلاسیک» در یونان باستان وجود دارد که تمایز میان «نظری» ( نظریه ) و «عملی» را در زمینه پزشکی در آن دوران بیان می دارد: