نظریه سامانه ها

نظریهٔ سامانه ها یا نظریهٔ سیستم ها ( به انگلیسی: Systems theory ) زمینه ای میان رشته ای است که در پی بررسی و مطالعهٔ نظری و ریاضی سامانه های گوناگون برمی آید. نظریه سامانه ها سه مرحلهٔ عمده را طی کرده است، ابتدا در سال های ۱۹۲۰ تا ۱۹۶۰ مفاهیم بنیادی آن درون و پیرامون رشته های مختلف توسعه پیدا کرد. در سال های ۱۹۷۰ تا ۱۹۹۰ برخی روش های کاربردی مانند سامانه های نرم و روش سامانه قابل ( VSM ) و دیگر روش های ساختاردهی پدید آمدند و اخیراً نظریهٔ پیچیدگی سامانه ها رخ نموده است. علاقه مندان به نظریهٔ سامانه ها معتقدند که نظریهٔ سامانه ها تقریباً در همهٔ رشته ها کاربرد دارد. اما رشتهٔ سامانه های اطلاعاتی رشد و توسعهٔ خودش را طی می کند. [ ۱] مفاهیم بنیادی نظریهٔ سامانه ها ( در عصر مدرن ) در مطالعات اوایل قرن بیستم در رشته هایی همچون زیست شناسی اندام وار ( organismic biology ) ، بوم شناسی ( ecology ) ، روان شناسی، سایبرنتیک، اقتصاد و مدیریت توسعه یافت.
مطالعه سیستم ها، یعنی گروه های منسجمی از اجزای مرتبط و وابسته به هم که می توانند طبیعی یا ساخته دست بشر باشند. هر سیستمی دارای مرزهای علّی است، تحت تأثیر بافت خود، ساختار، عملکرد و نقش آن تعریف می شود و از طریق روابطش با سایر سیستم ها بیان می شود. یک سیستم معمولا "بیش از مجموع اجزای خود" تحرک و پویایی دارد. تغییر یک جزء از یک سیستم ممکن است بر سایر اجزا یا کل سیستم تأثیر بگذارد. ممکن است بتوان این تغییرات را در الگوهای رفتاری پیش بینی کرد. برای سیستم هایی که یاد می گیرند ( Learning systems ) و سازگار می شوند، رشد و درجه انطباق بستگی به این دارد که سیستم چقدر با محیط خود و سایر زمینه های مؤثر بر سازمانش درگیر است. برخی از سیستم ها از سیستم های دیگر پشتیبانی می کنند و سیستم دیگر را برای جلوگیری از خرابی حفظ می کنند. اهداف تئوری سیستم ها مدل سازی دینامیک، محدودیت ها، شرایط و روابط یک سیستم است. و برای روشن کردن اصول ( مانند هدف، اندازه گیری، روش ها، ابزارها ) که می توان آن ها را تشخیص داد و در سایر سیستم ها در هر سطح تو در تو، و در طیف وسیعی از زمینه ها برای دستیابی به هم پایانی بهینه سازی، تشخیص داد و اعمال کرد.
نظریه عمومی سیستم ها در مورد توسعه گسترده مفاهیم و اصول قابل اجرا، در مقابل مفاهیم و اصول خاص یک حوزه دانش است  و سیستم های پویا یا فعال را از سیستم های ایستا یا غیرفعال متمایز می کند.   سیستم های فعال ساختارها یا اجزای فعالیتی هستند که در رفتارها و فرآیندها تعامل دارند یا از طریق شرایط مرزی متنی رسمی ( جذب کنندگان ) به هم مرتبط هستند.   سیستم های غیرفعال ساختارها و اجزایی هستند که در حال پردازش هستند.   به عنوان مثال، یک برنامه وقتی که یک فایل دیسکی است غیرفعال است و وقتی که در حافظه اجرا می شود فعال است. این رشته با تفکر سیستمی، منطق ماشین و مهندسی سیستم ها مرتبط است.