نظریات شوخ طبعی

نظریه های متعددی پیرامون شوخ طبعی وجود داشته و تلاش بر تشریح این دارند که شوخ طبعی چیست، چه وظایف اجتماعی داشته و این که چه چیزی خنده دار ( شوخ طبع ) تلقی می شود. در میان انواع گوناگون نظریه های که تلاش بر اثبات وجود شوخ طبعی دارند، نظریه های روانشناسی نیز وجود دارد که بیشتر آنها شوخ طبعی را از جمله رفتار بسیار سالم انسانی قلمدد می کنند؛ نظریه های روحانی نیز هستند که شوخ طبعی را، همانند یک تجربه عرفانی، یک راز غیرقابل تشریح می پندازند. [ ۱] گرچه ممکن است نظریات متعدد کلاسیک در مورد شوخ طبعی و خنده یافت شوند، اما در متون آکادمیک معاصر، سه نظریه مکرراً ظاهر می شود: نظریه رهایی ( آسودگی ) ، [ الف] نظریه برتری[ ب] و نظریه ناهماهنگی. [ پ] [ ۲] در میان محققین کنونی شوخ طبعی اتفاق نظر مبنی بر اینکه کدام یک از این سه نظریه عملی تر است وجود ندارد. [ ۲] طرفداران هرکدام از این نظریات، در ابتدا مدعی بودند که نظریه آن ها قادر به توضیح تمام حالات شوخ طبعی است. [ ۲] [ ۳] با این حال، اکنون تصدیق می نمایند که گرچه هر نظریه معمولاً حوزهِ تمرکز خود را تحت پوشش قرار می دهد، اما بیشتر شوخی ها را می توان با بیش از یک نظریه تشریح نمود. [ ۲] [ ۳] [ ۴] [ ۵] همین گونه یک نظریه می گوید که نظریه ها دارای تأثیرات ترکیبی هستند؛ جیرون واندلیلی[ ت] مدعی است که نظریه های ناهماهنگی و برتری مکانیزم های مکمِلی را توصیف می کنند که باهم شوخ طبعی را می سازد. [ ۶]
نظریهٔ رهایی ( یا آسودگی ) مدعی است که خنده یک مکانیزم هم ایستایی است که به وسیله آن فشار روانشناختی کاهش داده می شود. [ ۲] [ ۳] [ ۷] پس از این منظر شوخ طبعی به عنوان مثالی برای رهایی فشار ناشی از ترس بکار برده می شود. [ ۸] از دیدگاه نظریه رهایی، خنده و شادمانی در نتیجه رهایی همین انرژی عصبی پدید می آید. [ ۲] طبق نظریه رهایی، شوخ طبعی اکثراً برای غلبه بر بازدارنده های اجتماعی و فرهنگی استفاده گردیده و خواهشات سرکوب شده را ظاهر می سازد. برخی باور دارند دلیل این که ما هنگام قلقلک شدن خنده می نماییم این است که فشار از قبل جمع شده است و به محض این که قلقلک کننده دست می زند، فشار رها می گردد. [ ۲] [ ۹] طبق نظر هربرت اسپنسر، خنده یک «پدیدهٔ اقتصادی» بوده و وظیفه آن رهاسازی «انرژی روانی» است که به دلیل توقعات غلط یا نادرست جمع شده اند. این نگرش از جانب زیگموند فروید نیز تأیید شده است. کانت نیز روی رهایی فشار روانشناختی هنگام واکنش به شوخ طبعی تأکید نموده است. [ ۱۰]