نظام الاعرج حسن بن محمد

[ویکی نور] نظام الدین حسن بن محمد بن حسین خراسانی نیشابوری معروف به نظام اعرج متوفای بعد از 728 ق 1328 م از حافظان و مقریان صاحب نام دنیای اسلام.گویند خاندان و قبیلۀ او در دیار قم می زیسته اند، امّا او در نیشابور به دنیا آمده و در آنجا پرورش یافته است.فضل، ادب، تحقیق، تبحّر،دقت نظر و جودت قریحۀ او در میان متأخرین مشهور بوده است.وی در علوم عقلی صاحب نظر بوده و در فنون زبان و ادبیات عرب دستی توانا داشته است.دربارۀ او نوشته اند که بسیار پرهیزکار و پارسا و اهل تصوّف بوده و برخی او را به تشیع منتسب دانسته اند.رویکرد صوفیانۀ وی در تألیفات او بویژه تفسیرش به روشنی هویداست.و نیز از دیباجۀ تفسیرش به حسب ظاهر عدم تشیع وی ثابت می شود.وی در عقیده شهرت به مذهب شافعی اشعری دارد.
از وی آثار بسیاری بر جای مانده است که مهمترین آنها کتاب 1-غرائب القرآن و رغائب الفرقان است.دیگر تألیفات وی عبارتند از:2-اوقاف القرآن 3-البصائر فی مختصر تنقیح المناظر 4-تفسیر التحریر که شرح تحریر مجسطی خواجه نصیر طوسی است.5-لب التأویل در تفسیر قرآن 6-توضیح التذکرة که شرح تذکرۀ خواجه نصیر طوسی در علم هیئت بوده است.7- رساله ای در حساب و به زعم بعضی «خلاصة الحساب»شیخ بهایی از همین رساله اخذ شده است 8-شرح شافیۀ ابن حاجب در علم صرف معروف به شرح نظام.9-ترجمۀ فارسی قرآن البته در بعضی نسخ تفسیر، عبارتی از مفسر نقل گردیده که اتمام آن را اوائل صفر سال 730 هجری در دولت آباد هند، نشان می دهد.
تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان