[ویکی اهل البیت] «ظاهر، لفظی است که از خود آن- بدون اتّکا بر یک امر خارجی- مراد متکلم فهمیده شود، ولی معنای آن، اصالة مقصود متکلم نبوده و سیاق کلام بر آن دلالت ندارد.»
به بیان دیگر: «ظاهر، لفظی است که معنای لغوی آن به مجرد شنیده شدن، به ذهن تبادر نموده و هر کس با لغت آشنایی داشته باشد، می تواند معنای آن را باز یابد، ولی این معنا، مقصود اصلی متکلم از کلام نیست و احتمال این که مراد متکلم خلاف آن باشد نیز وجود دارد، بنابراین، ظاهر، قابل تأویل است.»
برای روشن شدن مقصود اصولیون از «ظاهر»، مثال هایی را از آیات قرآن ذکر می کنیم:
ظاهر این آیه، بر وجوب اطاعت از تمام اوامر و نواهی رسول خدا دلالت دارد، اما سیاق آن بر وجوب اطاعت از آن حضرت در خصوص تقسیم فی ء دلالت می کند، بنابراین، مقصود اصلی از آیه این است که بر مسلمانان واجب است در مورد تقسیم فی ء از پیامبر اکرم صلی اللّه علیه و آله اطاعت کنند و دلالت آیه بر اطاعت از مطلق اوامر و نواهی آن حضرت، یک دلالت تبعی و ثانوی است.
ظاهر این آیه، بر اباحه ازدواج دلالت می کند، اما مقصود اصلی آیه- که به جهت آن نازل شده- این نیست، زیرا این حکم، یعنی اباحه ازدواج با زنان پاکدامن، قبلا تشریع شده و همه بدان آگاه بوده اند، بلکه مقصود اصلی آیه، بیان جواز تعدّد زوجات است. ر.
ظاهر این آیه، دالّ بر حلّیت بیع و حرمت رباست، ولی مقصود اصلی از آیه این نیست، بلکه سیاق آیه نشان می دهد که مقصود، بیان عدم مساوات بیع با رباست، زیرا قبل از آن آمده است: قالُوا إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبا.«گفتند همانا بیع مانند رباست.»
ظواهر از چند جهت قابل تأویلند، از آن جمله است مواردی که در پی می آید:
به طور مثال، آیه وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا در حلّیت همه اقسام بیع و حرمت همه انواع ربا ظهور دارد. تخصیص عموم بیع و ربا،.تأویل محسوب می شود. نیز آیه وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ «و بدانید آنچه به غنیمت گرفتید، پنج یک آن برای خدا و رسول و نزدیکان و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان است.» بر این مطلب ظهور دارد که چهار پنجم اموالی که به غنیمت در می آید- اعم از منقول و غیر منقول - اختصاص به کسانی دارد که آن اموال را به غنیمت گرفته اند، ولی عمر آیه را به دلیل مصلحت عمومی تأویل کرده و آن سهم را به اموال منقول محدود ساخت.
برای روشن شدن مقصود اصولیون از «ظاهر»، مثال هایی را از آیات قرآن ذکر می کنیم:
ظاهر این آیه، بر وجوب اطاعت از تمام اوامر و نواهی رسول خدا دلالت دارد، اما سیاق آن بر وجوب اطاعت از آن حضرت در خصوص تقسیم فی ء دلالت می کند، بنابراین، مقصود اصلی از آیه این است که بر مسلمانان واجب است در مورد تقسیم فی ء از پیامبر اکرم صلی اللّه علیه و آله اطاعت کنند و دلالت آیه بر اطاعت از مطلق اوامر و نواهی آن حضرت، یک دلالت تبعی و ثانوی است.
ظاهر این آیه، بر اباحه ازدواج دلالت می کند، اما مقصود اصلی آیه- که به جهت آن نازل شده- این نیست، زیرا این حکم، یعنی اباحه ازدواج با زنان پاکدامن، قبلا تشریع شده و همه بدان آگاه بوده اند، بلکه مقصود اصلی آیه، بیان جواز تعدّد زوجات است. ر.
ظاهر این آیه، دالّ بر حلّیت بیع و حرمت رباست، ولی مقصود اصلی از آیه این نیست، بلکه سیاق آیه نشان می دهد که مقصود، بیان عدم مساوات بیع با رباست، زیرا قبل از آن آمده است: قالُوا إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبا.«گفتند همانا بیع مانند رباست.»
ظواهر از چند جهت قابل تأویلند، از آن جمله است مواردی که در پی می آید:
به طور مثال، آیه وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا در حلّیت همه اقسام بیع و حرمت همه انواع ربا ظهور دارد. تخصیص عموم بیع و ربا،.تأویل محسوب می شود. نیز آیه وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ «و بدانید آنچه به غنیمت گرفتید، پنج یک آن برای خدا و رسول و نزدیکان و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان است.» بر این مطلب ظهور دارد که چهار پنجم اموالی که به غنیمت در می آید- اعم از منقول و غیر منقول - اختصاص به کسانی دارد که آن اموال را به غنیمت گرفته اند، ولی عمر آیه را به دلیل مصلحت عمومی تأویل کرده و آن سهم را به اموال منقول محدود ساخت.
wikiahlb: نص_و_ظاهر