نستعلیق خط
فرهنگ فارسی
دانشنامه آزاد فارسی
نَسْتَعلیق، خط
نَسْتَعلیق، خط
از خطوط شش گانه. یک قرن پس از رواج خط تعلیق، نیمۀ دوم قرن ۸ق، خط نستعلیق، عروس خطوط اسلامی، پابه عرصۀ وجود نهاد. این قرن از دوره های مهم خوشنویسی در ایران است و خوشنویسانی برجسته ازجمله شش تن از شاگردان یاقوت، با نام های شیخ زاده سهروردی، یوسف مشهدی، مبارک شاه زرین قلم تبریزی، سید حیدر جلی نویس، نصرالله طبیب عراقی و ارغون کاملی در این قرن می زیستند؛ که به نام استادان ششگانه معروف اند. پیچیدگی و بی نظمی تعلیق با ذوق ایرانی سازگار نشد و آن را با خط نسخ که منظم و معتدل بود، سنجید و خط نستعلیق را که نه کندنویسی نسخ و نه نواقص تعلیق را داشت، به وجود آورد. غالب تذکره نویسان معتقدند میرعلی تبریزی در حدود ۸۰۰ق این خط را از نسخ و تعلیق گرفت و خطوط نستعلیق را وضع کرد. مدتی قبل از میرعلی این خط به صورت های مختلف و ناقص وجود داشت اما او آن ها را به نظم درآورده است. در آغاز ظهور خط نستعلیق دو سبک مختلف از این خط در ایران ظاهر شد. یکی شیوۀ میرزا جعفر بایسنقری و اَظَهر تبریزی که بعدها سلطان علی مشهدی آن را رونق داد و در خراسان رواج یافت، دیگری شیوۀ عبدالرحمن خوارزمی، خوشنویس دربار سلطان یعقوب آق قویونلو (حک: ۸۸۴ـ۸۹۴ق)، که در قسمت های غربی و جنوبی متداول شد. در شیوۀ غربی کلمات و حروف بسیار تندوتیز نوشته می شد، اما در شیوۀ خراسانی یا شرقی اندازۀ کلمات و حروف معتدل است و این همان سبکی است که پس از چهار قرن تکامل، به شکل کنونی به دست ما رسیده است. شیوۀ غربی پس از مدتی در بین ایرانیان فراموش شد و آثار آن فقط در نستعلیق نویسی افغانی و مخصوصاً هند و پاکستانی باقی مانده است. آثار خوشنویسان شیوۀ غربی در کتابخانۀ لنینگراد و موزه های ترکیه یافت می شود. خط نستعلیق از زمان تیموریان به سرعت در ایران رواج یافت و به سرزمین های هند، ترکیه، مصر، و دیگر ممالک غربی نفوذ پیدا کرد. نیمۀ اول دورۀ صفویه (حک: ۹۰۵ـ۱۱۴۵ق) از دوره های درخشان خوشنویسی در ایران است و خط نستعلیق نیز در این دوره به کمال رسید. سلطان علی مشهدی این خط را تقویت کرد؛ میرعلی هروی، مالک دیلمی، باباشاه اصفهانی، محمد حسین تبریزی، و شاه محمود نیشابوری، که قرآنی به خط نستعلیق برای شاه طهماسب دوم صفوی (حک: ۱۱۳۵ـ۱۱۴۵ق) نوشت، آن را نضج بخشیدند. نستعلیق با قلم میرعماد به حد اعلای کمال خود رسید. شاگردان و پیروان میرعبدالجبار اصفهانی، رشیدای دیلمی و نورای لاهیجانی این شیوه را تا قرن ۱۲ق همچنان حفظ کردند. در اواخر دورۀ قاجاریه (حک: ۱۲۱۰ـ۱۳۴۴ق) پس از ظهور صنعت چاپ میرزا محمدرضا کلهر، از خوشنویسان بنام، نستعلیق را در چاپ سنگی به کار گرفت. در همین قرن خط شکسته نستعلیق ظاهر شد. اما قرن ۱۲ق هنر خوشنویسی در ایران سیر نزولی پیدا کرد و اوایل قرن ۱۳ق نستعلیق حیات تازه ای یافت. عماد الکتاب در قرن ۱۴ق نستعلیق را به اوج زیبایی رساند.
نَسْتَعلیق، خط
از خطوط شش گانه. یک قرن پس از رواج خط تعلیق، نیمۀ دوم قرن ۸ق، خط نستعلیق، عروس خطوط اسلامی، پابه عرصۀ وجود نهاد. این قرن از دوره های مهم خوشنویسی در ایران است و خوشنویسانی برجسته ازجمله شش تن از شاگردان یاقوت، با نام های شیخ زاده سهروردی، یوسف مشهدی، مبارک شاه زرین قلم تبریزی، سید حیدر جلی نویس، نصرالله طبیب عراقی و ارغون کاملی در این قرن می زیستند؛ که به نام استادان ششگانه معروف اند. پیچیدگی و بی نظمی تعلیق با ذوق ایرانی سازگار نشد و آن را با خط نسخ که منظم و معتدل بود، سنجید و خط نستعلیق را که نه کندنویسی نسخ و نه نواقص تعلیق را داشت، به وجود آورد. غالب تذکره نویسان معتقدند میرعلی تبریزی در حدود ۸۰۰ق این خط را از نسخ و تعلیق گرفت و خطوط نستعلیق را وضع کرد. مدتی قبل از میرعلی این خط به صورت های مختلف و ناقص وجود داشت اما او آن ها را به نظم درآورده است. در آغاز ظهور خط نستعلیق دو سبک مختلف از این خط در ایران ظاهر شد. یکی شیوۀ میرزا جعفر بایسنقری و اَظَهر تبریزی که بعدها سلطان علی مشهدی آن را رونق داد و در خراسان رواج یافت، دیگری شیوۀ عبدالرحمن خوارزمی، خوشنویس دربار سلطان یعقوب آق قویونلو (حک: ۸۸۴ـ۸۹۴ق)، که در قسمت های غربی و جنوبی متداول شد. در شیوۀ غربی کلمات و حروف بسیار تندوتیز نوشته می شد، اما در شیوۀ خراسانی یا شرقی اندازۀ کلمات و حروف معتدل است و این همان سبکی است که پس از چهار قرن تکامل، به شکل کنونی به دست ما رسیده است. شیوۀ غربی پس از مدتی در بین ایرانیان فراموش شد و آثار آن فقط در نستعلیق نویسی افغانی و مخصوصاً هند و پاکستانی باقی مانده است. آثار خوشنویسان شیوۀ غربی در کتابخانۀ لنینگراد و موزه های ترکیه یافت می شود. خط نستعلیق از زمان تیموریان به سرعت در ایران رواج یافت و به سرزمین های هند، ترکیه، مصر، و دیگر ممالک غربی نفوذ پیدا کرد. نیمۀ اول دورۀ صفویه (حک: ۹۰۵ـ۱۱۴۵ق) از دوره های درخشان خوشنویسی در ایران است و خط نستعلیق نیز در این دوره به کمال رسید. سلطان علی مشهدی این خط را تقویت کرد؛ میرعلی هروی، مالک دیلمی، باباشاه اصفهانی، محمد حسین تبریزی، و شاه محمود نیشابوری، که قرآنی به خط نستعلیق برای شاه طهماسب دوم صفوی (حک: ۱۱۳۵ـ۱۱۴۵ق) نوشت، آن را نضج بخشیدند. نستعلیق با قلم میرعماد به حد اعلای کمال خود رسید. شاگردان و پیروان میرعبدالجبار اصفهانی، رشیدای دیلمی و نورای لاهیجانی این شیوه را تا قرن ۱۲ق همچنان حفظ کردند. در اواخر دورۀ قاجاریه (حک: ۱۲۱۰ـ۱۳۴۴ق) پس از ظهور صنعت چاپ میرزا محمدرضا کلهر، از خوشنویسان بنام، نستعلیق را در چاپ سنگی به کار گرفت. در همین قرن خط شکسته نستعلیق ظاهر شد. اما قرن ۱۲ق هنر خوشنویسی در ایران سیر نزولی پیدا کرد و اوایل قرن ۱۳ق نستعلیق حیات تازه ای یافت. عماد الکتاب در قرن ۱۴ق نستعلیق را به اوج زیبایی رساند.
wikijoo: نستعلیق،_خط
پیشنهاد کاربران
خط نَسْتَعْلیق عربی است به فارسی خط زدایشاویختن