نسبت ایجابی

[ویکی فقه] نسبت ایجابی، به معنای ربط بین موضوع و محمول یا مقدم و تالی در قضایای موجبه است.
نسبت حکمیه، وصف واقع شدن محمول برای موضوع، یا تعلق محمول به موضوع است. مثلاً برای حکم به این که «زمین کروی است» ابتدا باید تصور «زمین»، «کروی»، و «کرویت زمین» در ذهن بیاید، و همین تصور اخیر تصور نسبت حکمیه است، حال پس از این که ذهن دلائل کافی برای کرویت زمین حاصل کرد، اذعان بدان نسبت می کند و همین اذعان به نسبت حکمیه، تصدیق یا حکم نامیده می شود. نسبت به اعتبار موجبه یا سالبه بودنِ قضیه، به نسبت ایجابی و نسبت سلبی منقسم می شود. نسبت ایجابی مربوط به قضایای موجبه است، مانند: «زید هو عالم»، و نسبت سلبی مربوط به قضایای سالبه است، مانند: «زید لیس هو عالم». لفظ «هو» در اینجا بر نسبت ایجابی، و لفظ «لیس هو» بر نسبت سلبی دلالت دارد.
اقسام نسبت ایجابی
نسبت ایجابی بر دو قسم است: نسبت اثباتی، و نسبت اتحادی. این تقسیم، با توجه به دو قسم حمل (حمل اول ذاتی و حمل شایع صناعی) است. نسبتِ موجود در حمل اول ذاتی را نسبت اتحادی گویند؛ زیرا در حمل اول ذاتی بین موضوع و محمول، رابطه اتحادی و این همانی برقرار است. و نسبتِ موجود در حمل شایع صناعی را نسبت اثباتی گویند، زیرا در این نوع حمل، بین موضوع و محمول تغایر مفهومی و اتحاد مصداقی برقرار است.
مستندات مقاله
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.• تفتازانی، عبدالله بن شهاب الدین، الحاشیة علی تهذیب المنطق.• قطب الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.