نسب اربعه

نِسَبِ اَربعه
نِسَبِ اَربعه
نِسَبِ اَربعه
(یا: نسبت های چهارگانه) در اصطلاح منطق، رابطۀ مفاهیم با مصادیق خارجی. بدین ترتیب که چون دو مفهوم کلی را با هم بسنجیم چهار حالت و وضعیّت پیش آید: تساوی؛ تباین؛ عموم و خصوص مطلق؛ عموم و خصوص مِن وجه. ۱. تساوی چنان است که مصادیق یکی از دو مفهوم عین مصادیق مفهوم دیگر است، مثلِ «انسان» و «ناطق» در این دو قضیه: «هر انسانی ناطق است» و «هر ناطقی انسان است». دو مفهومی را که نسبت تساوی دارند «متساویان» می نامند؛ ۲. تباین، به عکس تساوی، بدین معنا است که هیچ یک از دو مفهوم بر مصداق های مفهوم دیگر صدق نمی کند، مثل «انسان» و «پرنده» در این دو قضیه: «هیچ انسانی پرنده نیست» و «هیچ پرنده ای انسان نیست». دو مفهومی را که دارای نسبت تباین هستند «متباینان» می نامند؛ ۳. عموم و خصوص مطلق، که در آن دو مفهوم کلی است که دامنۀ یکی گسترده تر از دیگری است و درنتیجه مفهوم گسترده تر بر تمام مصادیق مفهوم محدودتر صدق می کند، در حالی که مفهوم محدودتر بر برخی از مصادیق مفهوم گسترده تر صادق است مثلِ «حیوان» و «انسان» در این دو قضیه: «هر انسانی حیوان است» و «بعضی از حیوان ها انسان هستند»؛ ۴. عموم و خصوص مِن وجه، که در آن هریک از دو مفهوم کلی بر برخی از مصادیق مفهوم کلی دیگر، و نه بر همۀ مصادیق آن، صدق می کند، مثلِ «حیوان» و «سپید» در این دو قضیه: «بعضی از حیوانات سپید هستند»، و «بعضی از سپیدها حیوان هستند».