نزهه القلوب

[ویکی نور] نزهة القلوب، تألیف حمدالله مستوفی قزوینی است که علاوه بر اطلاعات دقیق جغرافیایی حاوی نکات تاریخی و دقایق ادبی و ضوابط دیوانی و عواید مالیاتی ایران زمان مؤلف و پیش از آن نیز هست که توسط انتشارات حدیث امروز منتشر شده است.
کتاب که به سال 740ق تألیف شده، در شمار چند کتاب نادر گرانبهایی است که به زبان شیرین فارسی تألیف شده و در میان آن چند کتاب انگشت شمار نیز مزیت جامعیت و تفصیل بسط و شرح دارد.
با توجه به مقدمه حمدالله مستوفی بر نزهۀ القلوب در مورد سبب تألیف و انگیزه مستوفی، چهار دلیل عمده را می توان ذکر کرد:
مولف در این امر حدود بیست و نه کتاب اصلی در تألیف این اثر مورد استفاده قرار گرفته که عبارت اند از:
1- ارشاد در ذکر قزوین، حافظ خلیل قزوینی؛ 2- آثارالباقیه؛ 3- التفهیم؛ ابوریحان بیرونی؛ 4- آثار البلاد اخبار العباد، زکریا قزوینی؛5- اخلاق ناصری، خواجه نصیر طوسی؛

نُزْهَةالقُلوب
نوشتۀ حمدالله مستوفی، کتابی بیشتر در موضوع جغرافیا، به فارسی. این کتاب در ۷۴۰ق و در یک فاتحه، سه مقاله و یک خاتمه نوشته شده است: فاتحه مشتمل بر یک مقدمه در ترتیب ابداع افلاک و نجوم و عناصر و یک دیباچه دربارۀ ربع مسکون و طول و عرض بلاد، مقالۀ اول در تکوین موالید ثلاثه در سه مرتبه، مقالۀ دوم دربارۀ انسان و چگونگی آفرینش وی، مقالۀ سوم، که بخش جغرافیایی کتاب است، در شرح بلاد ایران و عراق عرب و آسیای صغیر و خاتمه در عجایب ولایات، به ویژه ایران، است. این کتاب در شناخت اوضاع و احوال جغرافیایی نواحی ایران در قرن ۸ق و نیز وضع وصول مالیاتی مغول آن دوره اهمیت فراوان دارد. گای لسترینج، مستشرق بریتانیایی، پیش از تصحیح این کتاب (۱۳۶۲ش)، از مطالب آن در تألیف اثر خود، سرزمین های خلافت شرقی، بسیار استفاده کرد. این اثر به ترجمۀ انگلیسی همو منتشر شده است (۱۸۹۳). محمد دبیرسیاقی بخش سوم نزهةالقلوب را با حواشی به چاپ رسانده است (۱۳۷۸ش).