نجم الدوله عبدالغفار

دانشنامه اسلامی

[ویکی نور] «عبدالغفارخان نجم الدوله» به سال1255ق ( و به روایتی1259ق) در اصفهان در خاندانی که به علم و دانش شهره بود، متولد شد. پدر وی ملا علی محمد اصفهانی، از اجلّه فضلای دوران و از زمره مفاخر علمی مسلم شهر اصفهان بلکه ایران محسوب می شد.
عبدالغفارخان علوم مرسوم زمان، به ویژه کل ریاضیات و هیئت قدیم را نزد پدر آموخت و آن گاه به همراه وی به تهران نقل مکان کرد. در آن ایام وی در زمره شاگردان دارالفنون درآمد و با علوم جدید، به خصوص ریاضیات آشنا شد و بر اثر تماس با معلمان فرنگی مدرسه، با زبان های خارجی، به ویژه زبان فرانسه، آشنایی کافی یافت.
دوران تعلم وی در دارالفنون چندان طولانی نبود. به نوشته خود وی هنوز به بیست سالگی نرسیده بود که به تدریس ریاضیات مشغول شد و سمت معلم کل علوم ریاضی دارالفنون بدو محوّل شد.
عبدالغفار برای رفع نارسایی و کمبود کتاب های درسی به خصوص در زمینه علوم و معارف جدید به فکر تالیف متون درسی افتاد و بدین منظور برای تنظیم مراتب تحصیل هر علم که درس می گفت، کتابی در زمینه آن تالیف کرد و ضمنا به نگارش چند کتاب غیر درسی نیز پرداخت. این کتاب ها طیف وسیعی از علوم و فنون مختلف از حساب، هندسه، جبر و مثلثات گرفته تا هیئت، جغرافیا، نقشه برداری و ... را در برمی گرفت. از این رو جای شگفتی نیست که برخی از تذکره نویسان عهد ناصری از وی به عنوان نیوتن عصر و ارشمیدس عهد یاد می کنند.
وی در سال1290ق ملقب به نجم الملک شد که با منصب منجم باشیگری مخصوص دربار همایون و طبع تقویم به حکم شاه مختص او گردید و سپس در سال1313ق لقب نجم الدوله یافت.
وی در طول زندگی خود منشا انواع خدمات علمی و عمرانی ارزنده گردیده که از آن جمله عبارتند از:

دانشنامه آزاد فارسی

نَجم الدّوله، عبدالغفار (۱۲۵۵ـ۱۳۲۶ق)
(یا: نجم الملک) ریاضی دان و منجم (منجم باشی) دربار ناصرالدین شاه قاجار. ریاضیات قدیم را نزد پدرش ملا علی محمد اصفهانی آموخت و سپس در دارالفنون به تحصیل علوم جدید، به ویژه ریاضیات، پرداخت و بعدها معلم ریاضیات آن مدرسه شد. در ۱۲۹۰ق، درپی درگذشت برادرش میرزا رضا نجم الملک که منجم باشی عباس میرزا نایب السلطنه بود، سِمت منجم باشی با لقب نجم الملک به وی اعطا، و چندی بعد نیز به نجم الدوله ملقب شد. از وظایف اصلی او استخراج و اعلام ساعت و دقیقۀ تحویل سال در آستانۀ سال نو در حضور ناصرالدین شاه در کاخ گلستان بود. همچنین، سال ها به استخراج تقویم رسمی ایران اشتغال داشت. در ۱۲۹۹ق به دستور ناصرالدین شاه راهی خوزستان شد تا از سدّ شکستۀ اهواز بازدید و هزینۀ بازسازی آن را برآورد کند. ناصرالدین شاه وظایف نجم الملک در این سفر را در چهارده اصل مدون کرد که به کتابچۀ دستورالعمل شهرت یافت. نجم الدوله حدود ۹ ماه در خوزستان به تحقیق مشغول شد و اطلاعات فراوان و بسیار دقیقی از وضعیت جغرافیایی و تاریخی، و موقعیت اجتماعی و اقتصادی خوزستان را به همراه نقشه هایی گرد آورد. سفرنامۀ او که دربردارندۀ این اطلاعات است، به همراه کتابچۀ دستورالعمل، چاپ شده است (تهران، ۱۳۴۱ش). نجم الدوله در موضوعات نجوم ، حساب، هندسه، جبر و دیگر زمینه ها، آثاری را تألیف یا ترجمه کرده است. ازجمله آثار اوست: آسمان در نجوم؛ اصول جغرافیا؛ کفایة الهندسه؛ کفایة الحساب؛ بدایة الحساب؛ بدایةالنجوم؛ بدایة الهندسه؛ التطبیقیه (در تطبیق سال های هجری قمری با سال های خورشیدی و تاریخ میلادی).

پیشنهاد کاربران

بپرس