نبرد خوی (۱۹۱۸). حمله به آذربایجان ایران، حمله ای است که توسط داشناک ها به فرماندهی آندرانیک اوزانیان در هفتم خرداد ۱۲۹۷ برابر با بیست نهم مه ۱۹۱۸ و هیجدهم شعبان ۱۳۳۶ طرح ریزی شده و با حمله به خوی و محاصره آن در رمضان همان سال شکل عملی به خود گرفت. [ ۱] [ ۲] [ ۳]
زریاب خویی علت حمله را چنین بیان می دارد:[ ۴]
"داشناک ها در ارمنستان به قدرت رسیده بودند و می خواستند بعضی از ولایات را که به عقیدهٔ ایشان به ارمنستان تعلق داشت متصرف شوند. آنها که هموطنانشان در خاک عثمانی قتل عام شده بودند و زورشان به دولت عثمانی نمی رسید چون ایران را ضعیف و بی سرپرست دیدند فرصت را غنیمت شمرده به خوی حمله ور شدند. "
اصولاً ضعف قدرت مرکزی در طی جنگ جهانی اول و پس از آن، یکی از عوامل کشانده شدن مسایل برون مرزی به درون مرزهای ایران بوده است. [ ۵]
نیمه اول خرداد ماه آن سال مسیحیانی متشکل از ارامنه و آسوری های ارومیه؛ دامنه شمالی گردنه قوشچی تا سلماس را در تصرف خود داشتند که بعد از آمدن سپاهیان عثمانی به حدود سلماس، مجبور به ترک سلماس و اطراف و دهات جنوبی، دیلمقان و کهنه شهر شدند. اما در جبهه قفقاز بر مسلمانان غلبه کرده و توانستند نیروی موجود در آنجا را بر جبهه جنگ ایران انتقال دهند. [ ۶]
در وان نیز دسته هایی از ایشان به صورت پارتیزانی دردسرهایی برای سپاهیان عثمانی ایجاد می کردند. [ نیازمند منبع] در این زمان فرماندار خوی حسنقلی خان آقاسی بود و عثمانی ها نیز در حدود ۷۰۰ نظامی به فرماندهی عبدالرحمن بیگ و زهدی بیگ در خوی مستقر کرده بودند. عمده قوای عثمانی پس از درگیری در سلماس مستقر بودند و عده ای از مردان مسلح خوی و کردها به فرماندهی علی احسان پاشا نیز در آن اردو بودند. [ ۶]
تمرکز ارامنه به دلیل کمبود قوای مسلح در خوی به آن جا معطوف شده بود. با وجود اینکه اهالی خوی بیشتر از ناحیه ارامنه و آسوریان ارومیه و سلماس احساس خطر می کردند، به دلیل استقرار سپاهیان عثمانی در جنوب و در بین خوی و سلماس تاحدود زیادی آسوده خاطر بودند؛ اما حمله از جانب قفقاز را نادیده گرفته بودند. به همین دلیل به محض اطلاع از حمله داشناک ها غافلگیر شدند. [ ۷] نیروی تحت رهبری آندرانیک متشکل از ارامنه مجهز و آزموده بود که در طول جنگ نیز تجارب فراوانی اندوخته بودند. روس ها نیز به علت وقوع انقلاب در روسیه و عقب نشینی نیروهایشان از ایران، امکانات جنگی بسیاری را در اختیار ارامنه و سایر متحدین محلی روسیه قرار داده بودند. [ ۸]
این نوشته برگرفته از سایت ویکی پدیا می باشد، اگر نادرست یا توهین آمیز است، لطفا گزارش دهید: گزارش تخلفزریاب خویی علت حمله را چنین بیان می دارد:[ ۴]
"داشناک ها در ارمنستان به قدرت رسیده بودند و می خواستند بعضی از ولایات را که به عقیدهٔ ایشان به ارمنستان تعلق داشت متصرف شوند. آنها که هموطنانشان در خاک عثمانی قتل عام شده بودند و زورشان به دولت عثمانی نمی رسید چون ایران را ضعیف و بی سرپرست دیدند فرصت را غنیمت شمرده به خوی حمله ور شدند. "
اصولاً ضعف قدرت مرکزی در طی جنگ جهانی اول و پس از آن، یکی از عوامل کشانده شدن مسایل برون مرزی به درون مرزهای ایران بوده است. [ ۵]
نیمه اول خرداد ماه آن سال مسیحیانی متشکل از ارامنه و آسوری های ارومیه؛ دامنه شمالی گردنه قوشچی تا سلماس را در تصرف خود داشتند که بعد از آمدن سپاهیان عثمانی به حدود سلماس، مجبور به ترک سلماس و اطراف و دهات جنوبی، دیلمقان و کهنه شهر شدند. اما در جبهه قفقاز بر مسلمانان غلبه کرده و توانستند نیروی موجود در آنجا را بر جبهه جنگ ایران انتقال دهند. [ ۶]
در وان نیز دسته هایی از ایشان به صورت پارتیزانی دردسرهایی برای سپاهیان عثمانی ایجاد می کردند. [ نیازمند منبع] در این زمان فرماندار خوی حسنقلی خان آقاسی بود و عثمانی ها نیز در حدود ۷۰۰ نظامی به فرماندهی عبدالرحمن بیگ و زهدی بیگ در خوی مستقر کرده بودند. عمده قوای عثمانی پس از درگیری در سلماس مستقر بودند و عده ای از مردان مسلح خوی و کردها به فرماندهی علی احسان پاشا نیز در آن اردو بودند. [ ۶]
تمرکز ارامنه به دلیل کمبود قوای مسلح در خوی به آن جا معطوف شده بود. با وجود اینکه اهالی خوی بیشتر از ناحیه ارامنه و آسوریان ارومیه و سلماس احساس خطر می کردند، به دلیل استقرار سپاهیان عثمانی در جنوب و در بین خوی و سلماس تاحدود زیادی آسوده خاطر بودند؛ اما حمله از جانب قفقاز را نادیده گرفته بودند. به همین دلیل به محض اطلاع از حمله داشناک ها غافلگیر شدند. [ ۷] نیروی تحت رهبری آندرانیک متشکل از ارامنه مجهز و آزموده بود که در طول جنگ نیز تجارب فراوانی اندوخته بودند. روس ها نیز به علت وقوع انقلاب در روسیه و عقب نشینی نیروهایشان از ایران، امکانات جنگی بسیاری را در اختیار ارامنه و سایر متحدین محلی روسیه قرار داده بودند. [ ۸]
wiki: نبرد خوی (۱۹۱۸)