نبرد خایْرونیا (Battle of Chaeronea)
نبردی که طی آن سپاه مقدونی به فرماندهی فیلیپ دوم در ۳۳۸پ م به پیروزی قاطع دربرابر سپاه کنفدراسیون یونانی (عمدتاً از سربازان آتنی و تب) دست یافت. این نبرد به منزلۀ پایان استقلال یونان و آغاز فرمانروایی فیلیپ دوم پادشاه مقدونیه بود. ۳۰هزار پیاده نظام مقدونی با آتنی ها درگیر شدند و ۲هزار سرباز سواره نظام، به فرماندهی اسکندر مقدونی به سربازان تب حمله ورشده، آن ها را وادار به هزیمت کردند و تنها «دستۀ مقدس» مشهور آنان تا آخرین نفر جنگیدند. سواره نظام سپس عقب گرد کرده از جناحین و پشت به آتنی ها حمله کرد و در همان حال پیاده نظام مقدونی به پیشروی خود ادامه داد. نیروهای تب نابود و ۶هزار آتنی کشته شدند. خایرونیا که شهری است نزدیک تِبِس در بوئتیا، در مرکز یونان، محل پیروزی سولا بر ارتش مهرداد ششم، پادشاه پونتوس، در ۸۶پ م نیز بود. پلوتارک نیز در آن جا متولد شد. آثار تاریخی فراوان دارد ازجمله شیری مرمرین که در محل دفن کشته شدگان سپاه بوئسیا در نبرد ۳۳۸پ م برپا شده است.
