نبرد تیسفون

به امپراتوری روم بدست اذینه و بالیستا، شاه پالمیرا به میان رودان حمله کرد و در کنار دیوارهای تیسپون ایستاد و نواحی دور آن را ویران کرد، با این حال، نتوانست آن را تسخیر کند. مشکلات لجستیکی در نبرد در قلمرو دشمن پالمیرایی ها را مجبور کرد تا دست از محاصره بکشند و با خودشان زندانیان و غنایم فراوان ببرند. زندانی ها به روم برای گالینوس فرستاده شدند و او جشنی برای این پیروزی برپا کرد.

سی ام ماه مه سال ۳۶۳ میلادی ( هشتم خرداد ) در کنار دجله، در محلی که اینک شهر بغداد است و نه چندان دور از شهر تیسفون ( مرکز مدائن هفت گانه ) ، پایتخت شاهنشاهی ساسانی شاهد نبرد سخت ۶۰ هزار لژیونر رومی با ۶۵ تا ۸۰ هزار سرباز ایرانی به فرماندهی سپهبد مهران بود. فرماندهی رومیان را ژولیان ( فلاویوس کلودیوس ژولیانوس ) امپراتور روم شخصاً برعهده داشت.
امیانوس مارسلینوس مورخ یونانی ( متولد ۳۳۰ و متوفا در ۳۹۱ میلادی ) که به عنوان یک افسر ارتش روم، ناظر صحنه های جنگ بود، شرح نبرد، علل و نتایج آن را برنگاشته است. به نوشته وی، پس از درگذشت کنستانتیوس دوم که در سوم نوامبر ۳۶۱ در ترسوس فوت کرد و در قسطنطنیه دفن شد، ژولیان جانشین او، وارث مساعی او برای پیشگیری از ادامه تصرف قلمرو رومیان در مشرق زمین توسط شاپور دوم ( ذوالاکتاف ) شاه وقت ایران از دودمان ساسانی شده بود. وی پنجم مارس سال ۳۶۳ میلادی از فرصت دور بودن شاپور از پایتخت استفاده کرد و با ۹۰ هزار لژیونر عازم ایران شد. شاپور دوم برای سرکوب کردن باقی مانده طوایف هون به آن سوی فرارود ( آسیای میانه ) رفته بود. شاپور قبلاً دو بار دست به حمله نظامی به قلمرو کنستانتین دوم زده و دست رومیان را از مناطق متعدد در آسیای غربی کوتاه کرده بود. ژولیان در رسانیدن خود به پشت دیوارهای پایتخت ایران به قدری شتاب کرد که منتظر پیوستن ۳۰ هزار تن از نظامیانش نشد که آنان را قبلاً روانه ارمنستان ساخته بود. شاپور دوم پس از آگاه شدن از لشکرکشی ژولیان، با عجله عزم بازگشت به پایتخت کرد و تا رسیدن خود با واحدهای اصلی ارتش، سپاه سپهبد مهران را مأمور متوقف ساختن ژولیان کرده بود. سپهبد مهران در نبرد بیست و نهم ماه مه موفق به متوقف ساختن ژولیان شد که قصد او تصرف پایتخت ایران زمین بود. افسران ژولیان که متوجه نزدیک شدن شاپور دوم با سواره نظام زره پوش و به نوشته مارسه لیوس، دارای زره و سلاحهایی به شکل کاتافراکت ( به یونانی: Cataphract ) و کلیباناری ( به لاتین: Clibanarii ) و واحدهای فیل سوار زوبین انداز شده بودند از ژولیان خواستند که تا رسیدن ۳۰ هزار سرباز کمکی به سامرا عقب نشینی کند که پذیرفت، ولی شاپور و مهران از تعقیب او دست برنداشتند و ۲۶ ژوئن ( ۲۷ روز بعد ) در حاشیه سامرا نیروهای رومی را پیش از این که به صورت هلال آرایش یابند به محاصره درآوردند. در جریان جنگ، یک سرباز ایرانی زوبین ( نیزه کوتاه ـ سر نیزه که از دور به سوی دشمن پرتاب می شد ) به سوی ژولیان پرتاب کرد که بر پهلوی او نشست و چند ساعت بعد درگذشت. در پی درگذشت ژولیان، ژنرال های رومی ژوویان را به سمت امپراتور موقت انتخاب کردند که وی چون توان و استعداد جنگیدن در نیروهای رومی ندید با شاپور صلح کرد و از پنج منطقه بزرگ در شرق مدیترانه و هرگونه ادعای روم در ارمنستان صرف نظر کرد و متعهد شد که شخصاً به مناطق پنجگانه مراجعه کند و به دست خود پرچم ایران در آنجا برافرازد که چنین کرد و این عمل در تاریخ امپراتوری روم یک تحقیر خوانده شده است. شاپور دوم که ۷۰ سال بر ایران حکومت کرد و شهر نیشابور را در خراسان ساخت به روش شاپور اول، دستور داد که مجسمه هایی بسازند که کشتگان رومی را در زیر پای سواره نظام ایران نشان دهد تا این پیروزی هرگز فراموش نشود و به سان شاپور یکم، اسیران رومی را هم برای کار کشاورزی به خوزستان فرستاد.