نای دیس

نای دیس[ ۱] یا تراکئید ( Tracheid ) عنصر هادی ابتدایی در آوند چوبی بسیاری از گیاهان است که دوکی شکل، باریک و طویل می باشد. نای دیس ها آوندهای چوبی ناقص هستند.
بافت چوبی از چهار نوع سلول تشکیل شده است که عبارتند از: نای دیس، آوند چوبی Vessel، فیبر و پارانشیم چوبی، که مهمترین آنها نای دیس ها و آوندهای چوبی به عناصر نای دیسی معروف اند و غیر زنده هستند.
نای دیس یاخته منفرد دوکی شکل مرده ای است که در امتداد اندام، طویل شده است. برخلاف برخی از عناصر آوندی دو انتهای آن باز نیست و جزو آوندهای ناقص به شمار می آید. حرکت شیره خام از خلال سوراخ هایی انجام می شود که در بدنهٔ نای دیس قرار دارند. نای دیس ها از نظر تکاملی پایین تر از عناصر آوندی بوده و در گیاهان کم تکامل یافته مانند سرخس ها و بازدانگان یافت می شود.
نای دیس ها یاخته هایی کشیده با دو انتهای باریک هستند که در ساختمان اندام های مختلف گیاهی به صورت های خاصی پشت سر هم قرار می گیرند طوری که انتهای باریک آنها به صورت همپوشان واقع می شود. یاخته های نای دیسی با این آرایش منظره خانه خانه به خود می گیرند که با نام آوند ناقص خوانده می شوند. در جریان تمایزیابی نای دیس ها سلول ها به تدریج محتویاتشان را از دست می دهند و در پایان تمایزیابی می میرند و به شکل محفظه هایی توخالی درمی آیند.
پدیده تمایزیابی در این بافت ها با لیگنینی شدن دیواره همراه است. ماده لیگنین پیش از مرگ سلولها به صورت ناپیوسته و به اشکال مختلف روی دیواره اولیه نهاده می شود. تزئینات لیگنین که به این ترتیب تشکیل می شود. بر اساس نحوه رسوب لیگنین انواع مختلف نای دیس مثل حلقوی و مارپیچی را در نهان زادان آوندی و هاله ای یا قرصی را در بازدانگان به وجود می آورد. سلولهای نای دیسی به علت نحوه قرارگیری در اندام هادی گیاهی و داشتن لیگنین نه تنها در نقش انتقال دهنده در پیکر گیاه می باشد بلکه نقش استحکام بخش را نیز بر عهده دارد. انتقال آب و املاح معدنی در نای دیس ها از طریق لانها یا پیت صورت می گیرد.