ناودان به نام های دیگر چون نودون، ناویدان، نوین، نونیا ( درزبان کردی ) , راه آب، آبرو و میزاب خوانده می شود.
ناودان از دو کلمه «ناو» به معنای هر چیز دراز و میان تهی که یک طرف آن باز باشد و «دان» به معنی جای، ظرف یا مکان تشکیل شده است.
از نظر عملکردی ناودان محل عبور آب است که به وسیله آن انتقال و هدایت آب از پشت بام به سطح زمین ( گذر یا حیاط ) صورت می گیرد.
آب برف و باران پس از جمع شدن به صورت نقطه ای یا خطی به خارج انتقال می یابد و هرچه
بنا با مواد و
مصالح آسیب پذیرتری ساخته شود، حساسیت و اهمیت ناودان در آن افزایش پیدا می کند. از آن جا که بیشترین حجم آب حاصل از نزولات آسمانی از ناودان عبور می کند، ناودان آسیب پذیرترین بخش
ساختمان است به ویژه در
بناهای گلی؛ و تخریب ناودان در کمترین زمان این
بناها را به توده ای از گل تبدیل می کند.
در گذشته به نحوه جمع آوری و هدایت آب خروجی از ناودان اهمیت می دادند چنان که در کیمیای سعادت آمده است: «هرکه را آبی از بام آید و راه گیرد بر وی واجب است که راه پاک کند. » و همچنین در آیین شهرداری آمده است: «گذاشتن آب باران و خلاب برف در راه - بی رفتن - منکر است، ولیکن شخص باید بدان مخصوص نباشد، مگر برفی که یک کس در راه انداخته باشد، یا آبی که از ناودانی معین در راه فراهم آید و پاک کردن آن علی الخصوص بر عهده صاحب آن باشد؛ و اگر آب باران باشد حسبتی عام بود و بر والی واجب شود که مردمان را تکلیف کند تا بدان قیام نمایند. » به همین دلیل در پاره یی از بناهای قدیمی
آب جاری از ناودان را با شیب یا نهر کوچکی به چاه فاضلاب یا باغچه انتقال داده یا با هدایت آن به آب انبار، آب را جهت استفاده ذخیره می نمودند ( مانند برخی از کاروانسراهای کویری ) .
در مناطق بارانی بخشی از بام با شیب از جداره بنا فاصله گرفته ( این فاصله بستگی به مقدار میزان باد و نوع نماسازی و … دارد ) و آب جمع شده روی بام را یکراست به بیرون هدایت می کند. [ ۱]
به طور کلی ناودان از سه بخش ورودی، بدنه و قسمت انتهایی تشکیل می شود.
ورودیخناودان، روزنی ( سوراخی ) در پایین ترین نقطه بام و معبری در درون
رخبام است تا خروج نزولات آسمانی را از آن معبر میسر سازد.
روزن با حذف بخشی از جداره بنا برای ایجاد مسیر خروجی آب، به وجود می آید که ابعاد آن در بناهای آجری بر مبنای مدول آجر ( ارتفاعی معادل ۲ الی ۴ ردیف ضخامت آجر، پهنای برابر نیم یا یک ضلع آجر و عمقی به اندازه عرض
رخبام ) می باشد و در بناهای با سنگ پاکتراش ( ۵ ) ، این بخش ناودانی از درون سنگ تراشیده می شود و در بناهایی که از سنگ و
ملات آهکی ( شفته آهک ) ساخته شده اند، این قسمت را
تنبوشه ( ۶ ) به وجود می آورد.