نامه و نامه نگاری

نوشته ای خطاب به دیگری یا دیگران، معمولاً با توقع دریافت پاسخ. این واژه مأخوذ از «نامک» پهلوی و در اصل به معنای کتاب است: خدای نامه، شاهنامه، قابوس نامه، سیاست نامه. در زمان ما به صورت پسوند برای مطبوعات هم به کار می رود: روزنامه، هفته نامه، ماهنامه. در ادبیات فارسی، در دورۀ اسلامی، اصطلاح «نامه» با واژه های عربی مکتوب، رساله، رُقعه و امثال آن معادل شناخته شده است. نامه ممکن است خصوصی و شخصی و حاوی مطالب متفاوت، چون ابراز دوستی، شادی، غم، پرسش، سرزنش، عشق، نفرت و هرگونه احساسات یا عواطف دیگر بشری باشد. نامه ای که برای آگاهی عموم یا شخص یا گروهی نوشته و به نحوی منتشر شود، نامۀ سرگشاده نام دارد. نامه، اعم از خصوصی یا سرگشاده، معمولاً منثور و ندرتاً یا از سر تفنن منظوم است. یکی از مشهورترین نامه های سرگشادۀ منظوم در ادبیات فارسی قصیدۀ معروف انوری ابیوردی در شکایت از مظالم ترکمانان است. نامۀ پولس قدیس به قرنتیان، ازجمله نامه های سرگشادۀ منثور قدیم در تاریخ مسیحیت است. در ادبیات فارسی نامۀ کوتاه و موجز را رقعه و رقیمه نیز خوانده اند. نوع دیگری از نامه را مُلَطَّفه گویند و آن نامه ای است کوتاه و فوری که ملطفۀ توقیعی هم خوانده می شود. معادل تقریبی امروزی ملطفه در زبان فارسی یادداشت است. در عالم دیپلماسی نامه هایی که بین نمایندگی های سیاسی کشورهای فرستنده و وزارت خارجۀ کشور میزبان یا سازمان های بین المللی مبادله می شود، یادداشت نام دارد. بخشنامه، نوعی دیگر از نامه های رسمی است که یک دستگاه دولتی به سازمان های متبوع خود یا سازمان های دیگر کشوری یا لشکری برای اتخاذ و اجرای رویه ای یکسان درخصوص دستورالعمل یا مقرراتی معیّن، ابلاغ می کند. مبادلۀ نامه میان طرف ها را مکاتبه یا نامه نگاری می خوانند. نامه نگاری، از قدیم الایّام مرسوم و دارای آداب ویژه بوده است. در دنیای اسلامی معمولاً نامه ها، چه خصوصی و چه رسمی با نوشتن نام خدا آغاز می شد و هنوز در بعضی کشورها، خاصه در ایران رسمی است جاری. نویسندۀ نامه برحسب مقام و موقع خود و مخاطب خویش عنوانی برمی گزیند و نامه را به عباراتی معمولاً احترام آمیز یا آمیخته به محبت شروع می کند و پس از بیان مطلب اصلی با کلماتی موجز، که غالباً نشانۀ ادب و احترام نسبت به مخاطب و یا سپاس گزاری یا پوزش خواهی است به پایان می رساند و امضای خود را در زیر نامه می گذارد. نامه باید تاریخ روز و ماه و سال را در خود داشته باشد. امروزه برای نامه نگاری به اشخاص یا دستگاه ها، معیارهایی وجود دارد که تقریباً جهانی شده و مراعات آن لازمۀ کار است. این معیارها نخست در اروپا و دنیای غرب پدید آمد و به تدریج مورد پذیرش بقیۀ جهانیان قرار گرفت. با پیدایش رسانه های الکترونیکی در چند دهۀ اخیر نامه نگاری مجازی از طریق دستگاه های دورنگار، نمابر، ایمیل و اینترنت و اخیراً فرستادن پیام های کوتاه به وسیلۀ تلفن همراه به سرعت متداول و رایج شده و روبه گسترش است.