نامه های عین القضات همدانی

[ویکی نور] «نامه های عین القضات همدانی»، اثر عین القضات همدانی، در حقیقت از گنجینه های ادب و عرفان فارسی است. عین القضات، دارای نامه های فارسی بسیار بوده که اغلب آنها در این مجموعه به چاپ رسیده است. سال تحریر بیشتر مکاتیب، ذکر نشده، امّا می توان نتیجه گرفت که اکثر آنها بین سال های 517 تا 525ق، نوشته شده اند.
این مکاتیب، به دوستان و بزرگان عصر عین القضات نوشته شده اند و هیچ یک در شمار مکاتیب عادی نیستند. تقریباً نیمی از مکتوبات به یکی از وزاری سلطان محمود، به نام کامل الدّوله نوشته شده اند. نامه هایی که عین القضات برای کامل الدوله نوشته، بدون استثنا، همه، در اصول تصوّف و رموز و دقایق عرفان به رشته تحریر درآمده است و در حقیقت مکاتیب مزبور، یک دوره ی کامل از اصول تصوّف است که به روشن ترین وجهی بیان گردیده است.
این نامه ها، در سه جلد و شامل 159 نامه است که تعداد این نامه ها هر چند تا 159 ضبط گردیده، امّا با توجه به قول عین القضات در تمهیدات، می توان تعداد آنها را بسی بیشتر از آنچه موجود است، دانست.
جزء اوّل مکتوبات، شصت و چهار نامه را در بر می گیرد و نثر مکتوبات بسیار ساده و بی پیرایه و دور از صناعات بدیعی و لغات مهجور و سست است و عین القضات با بهره مندی از اقتباس، تلمیح، تضمین و درج آیات قرآن و احادیث، نامه های خویش را زینت بخشیده است. بهره مندی او از آیات و احادیث در مکتوبات، نشان گر تسلّط و احاطه این عارف جوان، بر قرآن و سخنان بزرگان و تأثیر این سخنان بر مریدان خویش بوده است. با دقّت در ساختار کتاب معلوم می شود که موضوعاتی را که عین القضات در مکاتیب به آنها اشاره دارد، بیشتر مسائل مربوط به فلسفه، عرفان، تفسیر آیات قرآن و شرح احادیث می باشد.
از نظر ارتباط موضوعی نامه ها، آنها را می توان بر دو بخش تقسیم نمود: بخش نخست که نامه های 1 تا 27 را در بر می گیرد، از نظر محتوا در باره ی ارکان نماز نگاشته شده است و بخش دوم که نامه های شماره 28 تا 64 می باشد، موضوع آن ها کاملاً مجزا از قسمت اول است که برای نمونه نامه های 59، 60 و 61 در تفسیر یک آیه از قرآن کریم است و جزء دوم مکتوبات و جزء سوم آن که از نامه شصت و پنجم آغاز می گردد و به نامه 159 پایان می یابد، موضوعات مختلف فلسفی، عرفانی، اجتماعی، تاریخی و فرهنگی را در بر می گیرد.