ناظم الدوله. [ ظِ مُدْ دَ ل َ ] ( اِخ ) لقب میرزا ملکم خان بن میرزا یعقوب ارمنی اصفهانی است. وی به سال 1249 هَ. ق. در اصفهان تولد یافت و پس از تحصیلات مقدماتی در اصفهان ، به اروپا رفت و در پاریس به آموختن ریاضی و حقوق پرداخت و چون به ایران بازگشت با سمت مترجمی به دربار ناصرالدین شاه قاجار راه یافت و از جمع درباریان شد. وی چندین بار به شغل سفارت از طرف ناصرالدین شاه به ممالک اروپا رفت و به روایت آقای دبستانی کرمانی به سال 1326 هَ. ق. با سمت سفارت ایران در ایتالیادرگذشت. او از سیاستمداران فاضل و روشنفکر ایران بود، و بعضی اعمال عجیبه ناشی از تسلط بر علوم غریبه بدو نسبت داده اند ، در دوران سلطنت ناصرالدین شاه ، چون از طرفداران آزادی و نشر تمدن غربی بود از مقامات سیاسی معزول گردید و پس از انقلاب مشروطیت باز به امور دولتی اشتغال جست ، وی از طرفداران جدی تغییر خط فارسی بود و عقیده داشت که چون اعراب به صورت حروف و در داخل کلمات فارسی گذاشته نمی شود یک کلمه ممکن است به چندین قسم خوانده شود و این عیب کار آموختن خط فارسی را مشکل می کند، به عقیده وی یکی از علل اساسی عقب ماندگی ممالک اسلامی و به خصوص ایران ، رسم الخط مردم این ممالک است ، لذا خود خطی تازه اختراع کرد و به سال 1303 هَ. ق. در مقدمه گلستان سعدی که با خط ابداعی خویش به چاپ رسانید موضوع تغییر خط را مورد بحث قرار داد. الفبای ابداعی وی به نام «رسم الخط جدید ملکم » چاپ شده و نمونه ای از آن در کتابخانه مدرسه عالی سپه سالار هم اکنون موجود است. از آثار و تألیفات ناظم الدوله ملکم خان مجموعه ای به نام «کلیات ملکم » به سال 1325 هَ. ق. در تهران به چاپ رسیده است ، مجموعه کلیات ملکم مشتمل است بر رسالات : حرف غریب ، رساله غیبیه ، رفیق و وزیر، شیخ و وزیر، پولتیک های دولتی ، تنظیم لشکر و مجلس اداره ، سیاحی گوید، توفیق امانت و رساله اصول آدمیت و اصول مذهب ایرانیان. گذشته از اینها، مجموعه مقالاتی نیز به نام «قانون » در حیات خود ملکم خان و به وسیله او به چاپ رسیده است. ( از فهرست کتابخانه مدرسه عالی سپه سالار ج 2 صص 66 - 68 ). مرحوم ناظم الاسلام کرمانی در تاریخ بیداری ایرانیان در گزارش احوال ناظم الدوله ، آرد: «در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه وی مجلسی در تهران تشکیل داد و نامش را فراموش خانه گذاشت و خواست به توسط این مجلس اتحاد کاملی بین ارباب حل و عقد اندازد و نفاقی را که میان ملت و دولت و بین درباریان بود مرتفعسازد بلکه بدین بهانه شروع در اصلاحات نماید لیکن افسوس که خوش درخشید ولی دولت مستعجل بود...». رجوع به تاریخ بیداری ایرانیان ص 118 و سبک شناسی بهار ج 3 و فهرست کتابخانه مدرسه عالی سپه سالار ج 2 ص 66 و سیاستگران دوره قاجار ص 127 و مجله یغما سال 5 ص 415 شود.
فرهنگ فارسی
لقب میرزا ملکم خان ابن میرزا یعقوب ارمنی اصفهانی است .
دانشنامه آزاد فارسی
رجوع شود به:ملکم خان، میرزا (جلفای اصفهان ۱۲۴۹ـ رم ۱۳۲۶ق)
