میناسازی

نوعی پوشش رنگین لعابی برای تزیین سطح فلز یا چینی. مواد اولیۀ این هنر عبارت اند از فلز، لعاب، و رنگ. جنس بوم مینا، از فلزاتی چون مس، طلا، نقره، آهن و برنج است ولیامروز مس بیشتر از دیگر فلزات به کار می رود. روش کلی تولید مینا به این طریق است که پس از ساختن لعاب با حرارت پایین و آغشته کردن فلز به لعاب، آن را درون کوره می گذارند تا لعابِ روی فلز پخته شود. رنگ در میناکاری اهمیت خاصی دارد. رنگ های مینایی عبارت اند از اکسیدهای فلزی که آن را با مواد شیشه ای مخلوط می کنند و سپس در کوره قرار می دهند تا پخته شود. در ساخت مینا مراقبت می شود که حرارت کوره پایین باشد تا فلز ذوب نشود و فرم خود را از دست ندهد. مینا، برحسب شیوۀ به کاربردن رنگ روی بوم فلزی آن، به سه گروه تقسیم می شود: میناهای نقاشی شده، میناهای حجره ای، و میناهای روحی یا حکاکی شده و قلم زنی که البته ساخت هر یک متکی بر اسلوب و فرآیند خاصی است. برخی از نمونه های تاریخی و درخشان میناسازی در ایران عبارت اند از جام نقره ای متعلق به دورۀ ساسانیان در موزۀ ملی ایران، ظرف میناکاری شده به تاریخ ۵۵۹ق در موزۀ ارمتیاژ، ظرف میناکاری شده به تاریخ ۵۸۶ ق در موزۀ لوور، و سینی میناکاری شده آلب ارسلان، متعلق به دورۀ سلجوقی، در موزۀ بوستون. دوران صفویه و قاجاریه اوج رونق هنر میناکاری بوده و انواع ظروف مینایی به جامانده از آن دوران، گواهی بر این ادعا است که در اغلب موزه ها و مجموعه ها دیده می شود. برخی از استادان هنر میناسازی در ایران عبارت اند از احمد رائض و سید محمد فقیهی.میناکاری در غرب. خاستگاه هنر میناکاریِ باستان، احتمالاً خاورمیانه بوده، و به تدریج به سراسر قلمروِ امپراتوری روم گسترش یافته است. بیزانتیوم، درۀ راین در آلمان، و لیموژ در فرانسه، مراکز میناکاری در قرون وسطا بودند. شیوه های رنگ آمیزی مینایی از قرن ۱۵ تکامل یافت.
میناکاریِ دورۀ باستان و قرون وسطا. نمونه هایی از مینای مشبک، متعلق به قرن ۱۳پ م در یکی از معابد میسنی در قبرس، یافت شده است. صنعتگران سلتیِ دورۀ پیشامسیحی از شیوۀ میناکاریِ شیاری استفاده می کردند (← سلتی،_هنر). مصریان و یونانیان باستان، جواهرات خود را با مینا می آراستند. مینا در ایالات شمالی امپراتوری روم ساخته می شد و مجدداً در قرن ۶م در انگلستان آنگلوساکسون رواج یافت. احیای میناکاری مشبک در قرن ۱۰م در قسطنطنیه آغاز شد؛ تزیین محراب پالادورو در کلیسای مَرقُس قدیس در ونیز، شاهکار این نوع مینای بیزانسی است.
تحولات قرون وسطا. درخلال قرون وسطا، تقاضا برای آذین بندی و تزیین کلیسا، تزیین صندوق متبرکات، صلیب، و نظایر آن، موجب تحول فنون و مهارت ها در این زمینه شد. از قرن ۱۲م، لیموژ و دره های راین و موز، در فرانسه، و شمال اسپانیا، به مراکز سبک جدید میناکاریِ شیاری بدل شدند. میناکاری منقوش برای نخستین بار در قرن ۱۵م در شمال ایتالیا و لیموژ، پدید آمد؛ در این روش، مینا را با استفاده از قلم مو، کاردک، یا قلم نوک تیز بر روی طرحی با خط کناره های تراشیده شده بر سطح لوح، به کار می بَرند. از استادان این گونۀ هنری اند: ناردون و ژن پنیکو، پیِر ریمون و لئونارد لیموزَن. ظهور میناکاری منقوش ریزنگارانه از تحولات میناکاری در قرن ۱۷ بود که در آن، رنگ آمیزی پس از پخته و ذوب شدن مینا صورت می گرفت.