[ویکی فقه] میرزا یوسف مستوفی الممالک آشتیانی. "میرزا یوسف مستوفی الممالک" معروف به «آقا» یا «جناب آقا» پسر "میرزا حسین مستوفی الممالک آشتیانی" در سال ۱۲۲۷هـ.ق. متولد گردید. وی در زمان صدارت پنج تن از صدر اعظم های سلسله قاجار "حاجی میرزا آقاسی"، "امیرکبیر"، "میرزا آقاخان نوری"، "محمدخان سپهسالار"، "میرزا حسین خان سپهسالار" عهده دار منصب مستوفی الممالکی بود که این خود نمایانگر موقعیت خاص وی می باشد.
"میرزا یوسف مستوفی الممالک" معروف به «آقا» یا «جناب آقا» پسر "میرزا حسین مستوفی الممالک آشتیانی" در سال ۱۲۲۷هـ.ق. متولد گردید. پدر وی از زمان سلطنت فتحعلی شاه، مستوفی الممالک ایران بود و مصدر خدماتی نیز در ایران گردید. وی همانند "قائم مقام" و "امیرکبیر" از اهالی آشتیان اراک و خواهر وی همسر قائم مقام فراهانی بود. خود نیز در تبریز در خدمت قائم مقام اشتغال داشت. پدربزرگ میرزا یوسف، "میرزا حسن" نیز به شغل مستوفی گری اشتغال داشته که بعد از فوت وی این شغل به پسرش "میرزا حسین" واگذار گردید و پس از فوت میرزا حسین در سال ۱۲۶۱هـ.ق. محمدشاه، پسرش، میرزا یوسف را به سمت مستوفی الممالکی یعنی «وزیر دارایی» منصوب کرد. بعدها نیز پسر میرزا یوسف، میرزا حسن به سمت مستوفی گری منصوب و تا اواخر سلطنت قاجاریه و اوایل سلسله پهلوی از احترام خاصی برخوردار بود.
مشاغل دولتی او
مشاغل دولتی میرزا یوسف در حدود ۴ سال قبل از جلوس سلطنت ناصرالدین شاه یعنی از سال ۱۲۶۱هـ.ق. آغاز گردید. وی در زمان صدارت پنج تن از صدر اعظم های سلسله قاجار "حاجی میرزا آقاسی"، "امیرکبیر"، "میرزا آقاخان نوری"، "محمدخان سپهسالار"، "میرزا حسین خان سپهسالار" عهده دار منصب مستوفی الممالکی بود که این خود نمایانگر موقعیت خاص وی می باشد. در اوایل صدارت میرزا آقاخان نوری، علاوه بر سمت مستوفی گری، حکومت عراق، اراک نیز به وی واگذار گردید.
اختلاف وی با میرزا آقاخان نوری
پس از اینکه میرزا آقاخان نوری به صدارت رسید؛ چون می خواست که در تمام کارها نماینده ای از طرف خود داشته باشد، "میرزا کاظم خان" پسر بزرگ خود را در سال ۱۲۶۸هـ.ق. به لقب «نظام الملکی» که بعد از "خواجه نظام الملک طوسی" وزیر معروف و مشهور "الب ارسلان" و "سلطان ملک شاه سلجوقی" به کسی داده نشده بود، ملقب و در سن ۲۲ سالگی او را در حقیقت «وزیر مالیه» کرد و وزارت لشکر را به "میرزا داوودخان"، پسر دوم ۱۵ ساله خود داد. میرزا یوسف که اوضاع را چنین دید چندی در تهران بود و بعد به آشتیان اراک رفت. میرزا آقاخان نوری با این اقدام خود ستاره بخت میرزا یوسف مستوفی الممالک را به درجه هبوط و افول رسانید و به دهات و صحرانشینان فرستاد. میرزا یوسف چون آدم زودرنجی بود، کینه میرزا آقاخان نوری را به دل گرفت و جزو منتقدین سرسخت میرزا آقاخان گردید و در برکناری وی از صدارت نیز نقش داشت. بعد از برکناری میرزا آقاخان نوری از صدارت در سال ۱۲۷۵هـ.ق. میرزا یوسف مجدداً به تهران آمد و با سمت قبلی خود مشغول به خدمت گردید. در سال ۱۲۸۰هـ.ق. به دستور "ناصرالدین شاه" لفظ مستوفی و استیفا، ملغی و به جای آن کلمه وزیر دارایی مورد استفاده قرار گرفت و میرزا یوسف، وزیر دارایی شد و علاوه بر سمت «وزارت دارایی» این مشاغل نیز به عهده وی واگذار گردید: اداره امور آذربایجان، کردستان، قم، ساوه، زرند، اداره رخت دارخانه و صندوق خانه شاه، اصطبل خاصه، عمارات دولتی و غیره در اواخر سال ۱۲۸۳هـ.ق. که ناصرالدین شاه به مشهد رفت و "کامران میرزا" پسر ۱۲ ساله خود را که حاکم تهران بود، در غیاب خود نایب السلطنه کرد و او را زیر نظر مستوفی الممالک قرار داد و ضمناً در غیاب خود کارها را اساساً به میرزا یوسف مستوفی الممالک واگذار نموده و عنوان او را هم به «رئیس الوزرایی» ارتقا داد.در سال ۱۲۸۷هـ.ق. که ناصرالدین شاه به قصد زیارت عتبات عالیات به عراق رفت، "کامران میرزا" پسر ۱۶ ساله خود را نائب السلطنه نمود و مستوفی الممالک را به سمت وزیر اول، انتخاب کرد و از آن پس ملقب به «آقا» گردید. و در سال ۱۲۸۸هـ.ق. که "حاجی میرزا حسین خان مشیرالدوله" به صدارت رسید، مستوفی الممالک قهر کرده و دیگر به دربار نیامد."میرزا حسین خان" صدراعظم، همیشه او را رقیب قوی پنجه خود می دید و برای تقویت مقام خویش سعی داشت که به وسایل گوناگون شاه را از مهر او منصرف سازد. میرزا یوسف هم که از صدر اعظم، کینه به دل داشت در تحریک مخالفین بر علیه سپهسالار فعال گردید. اقدامات وی جهت برکناری "حسین خان سپهسالار" (مشیرالدوله) از صدارت بی تاثیر نبود و شاه بعد از سفر اول به اروپا میرزا حسین خان را از صدارت معزول کرد. بعد از این رویداد میرزا یوسف به تهران آمد و با ناصرالدین شاه ملاقات کرده و از شاه علاوه بر سمت مستوفی گری مشاغل دیگری از قبیل وزارت داخله، رییس کل دفاتر و محاسبات و ریاست «دارالشوری» را نیز دریافت کرد.به علاوه در سال ۱۲۹۱هـ.ق. شاه کارهای مملکتی را به دو قسمت داخلی و خارجی تقسیم نمود. میرزا یوسف مسؤول امور داخلی و میرزا حسین خان مسؤول امور خارجی گردید. پس از این تاریخ، میرزا یوسف را وزیر اعظم کشور نیز خطاب می کردند. در سال ۱۲۹۵هـ.ق. در سفر دوم ناصرالدین شاه به اروپا رسیدگی به کلیه کارهای کشوری به میرزا یوسف واگذار گردید. میرزا یوسف به بهانه اینکه به تنهایی از عهده همه این مشاغل بر نمی آید، طی فرمانی که به تصویب شاه رسانید فرزند خود را با لقب مستوفی الممالکی به جای خویش انتخاب کرد.
دوران صدارت میرزا یوسف
...
"میرزا یوسف مستوفی الممالک" معروف به «آقا» یا «جناب آقا» پسر "میرزا حسین مستوفی الممالک آشتیانی" در سال ۱۲۲۷هـ.ق. متولد گردید. پدر وی از زمان سلطنت فتحعلی شاه، مستوفی الممالک ایران بود و مصدر خدماتی نیز در ایران گردید. وی همانند "قائم مقام" و "امیرکبیر" از اهالی آشتیان اراک و خواهر وی همسر قائم مقام فراهانی بود. خود نیز در تبریز در خدمت قائم مقام اشتغال داشت. پدربزرگ میرزا یوسف، "میرزا حسن" نیز به شغل مستوفی گری اشتغال داشته که بعد از فوت وی این شغل به پسرش "میرزا حسین" واگذار گردید و پس از فوت میرزا حسین در سال ۱۲۶۱هـ.ق. محمدشاه، پسرش، میرزا یوسف را به سمت مستوفی الممالکی یعنی «وزیر دارایی» منصوب کرد. بعدها نیز پسر میرزا یوسف، میرزا حسن به سمت مستوفی گری منصوب و تا اواخر سلطنت قاجاریه و اوایل سلسله پهلوی از احترام خاصی برخوردار بود.
مشاغل دولتی او
مشاغل دولتی میرزا یوسف در حدود ۴ سال قبل از جلوس سلطنت ناصرالدین شاه یعنی از سال ۱۲۶۱هـ.ق. آغاز گردید. وی در زمان صدارت پنج تن از صدر اعظم های سلسله قاجار "حاجی میرزا آقاسی"، "امیرکبیر"، "میرزا آقاخان نوری"، "محمدخان سپهسالار"، "میرزا حسین خان سپهسالار" عهده دار منصب مستوفی الممالکی بود که این خود نمایانگر موقعیت خاص وی می باشد. در اوایل صدارت میرزا آقاخان نوری، علاوه بر سمت مستوفی گری، حکومت عراق، اراک نیز به وی واگذار گردید.
اختلاف وی با میرزا آقاخان نوری
پس از اینکه میرزا آقاخان نوری به صدارت رسید؛ چون می خواست که در تمام کارها نماینده ای از طرف خود داشته باشد، "میرزا کاظم خان" پسر بزرگ خود را در سال ۱۲۶۸هـ.ق. به لقب «نظام الملکی» که بعد از "خواجه نظام الملک طوسی" وزیر معروف و مشهور "الب ارسلان" و "سلطان ملک شاه سلجوقی" به کسی داده نشده بود، ملقب و در سن ۲۲ سالگی او را در حقیقت «وزیر مالیه» کرد و وزارت لشکر را به "میرزا داوودخان"، پسر دوم ۱۵ ساله خود داد. میرزا یوسف که اوضاع را چنین دید چندی در تهران بود و بعد به آشتیان اراک رفت. میرزا آقاخان نوری با این اقدام خود ستاره بخت میرزا یوسف مستوفی الممالک را به درجه هبوط و افول رسانید و به دهات و صحرانشینان فرستاد. میرزا یوسف چون آدم زودرنجی بود، کینه میرزا آقاخان نوری را به دل گرفت و جزو منتقدین سرسخت میرزا آقاخان گردید و در برکناری وی از صدارت نیز نقش داشت. بعد از برکناری میرزا آقاخان نوری از صدارت در سال ۱۲۷۵هـ.ق. میرزا یوسف مجدداً به تهران آمد و با سمت قبلی خود مشغول به خدمت گردید. در سال ۱۲۸۰هـ.ق. به دستور "ناصرالدین شاه" لفظ مستوفی و استیفا، ملغی و به جای آن کلمه وزیر دارایی مورد استفاده قرار گرفت و میرزا یوسف، وزیر دارایی شد و علاوه بر سمت «وزارت دارایی» این مشاغل نیز به عهده وی واگذار گردید: اداره امور آذربایجان، کردستان، قم، ساوه، زرند، اداره رخت دارخانه و صندوق خانه شاه، اصطبل خاصه، عمارات دولتی و غیره در اواخر سال ۱۲۸۳هـ.ق. که ناصرالدین شاه به مشهد رفت و "کامران میرزا" پسر ۱۲ ساله خود را که حاکم تهران بود، در غیاب خود نایب السلطنه کرد و او را زیر نظر مستوفی الممالک قرار داد و ضمناً در غیاب خود کارها را اساساً به میرزا یوسف مستوفی الممالک واگذار نموده و عنوان او را هم به «رئیس الوزرایی» ارتقا داد.در سال ۱۲۸۷هـ.ق. که ناصرالدین شاه به قصد زیارت عتبات عالیات به عراق رفت، "کامران میرزا" پسر ۱۶ ساله خود را نائب السلطنه نمود و مستوفی الممالک را به سمت وزیر اول، انتخاب کرد و از آن پس ملقب به «آقا» گردید. و در سال ۱۲۸۸هـ.ق. که "حاجی میرزا حسین خان مشیرالدوله" به صدارت رسید، مستوفی الممالک قهر کرده و دیگر به دربار نیامد."میرزا حسین خان" صدراعظم، همیشه او را رقیب قوی پنجه خود می دید و برای تقویت مقام خویش سعی داشت که به وسایل گوناگون شاه را از مهر او منصرف سازد. میرزا یوسف هم که از صدر اعظم، کینه به دل داشت در تحریک مخالفین بر علیه سپهسالار فعال گردید. اقدامات وی جهت برکناری "حسین خان سپهسالار" (مشیرالدوله) از صدارت بی تاثیر نبود و شاه بعد از سفر اول به اروپا میرزا حسین خان را از صدارت معزول کرد. بعد از این رویداد میرزا یوسف به تهران آمد و با ناصرالدین شاه ملاقات کرده و از شاه علاوه بر سمت مستوفی گری مشاغل دیگری از قبیل وزارت داخله، رییس کل دفاتر و محاسبات و ریاست «دارالشوری» را نیز دریافت کرد.به علاوه در سال ۱۲۹۱هـ.ق. شاه کارهای مملکتی را به دو قسمت داخلی و خارجی تقسیم نمود. میرزا یوسف مسؤول امور داخلی و میرزا حسین خان مسؤول امور خارجی گردید. پس از این تاریخ، میرزا یوسف را وزیر اعظم کشور نیز خطاب می کردند. در سال ۱۲۹۵هـ.ق. در سفر دوم ناصرالدین شاه به اروپا رسیدگی به کلیه کارهای کشوری به میرزا یوسف واگذار گردید. میرزا یوسف به بهانه اینکه به تنهایی از عهده همه این مشاغل بر نمی آید، طی فرمانی که به تصویب شاه رسانید فرزند خود را با لقب مستوفی الممالکی به جای خویش انتخاب کرد.
دوران صدارت میرزا یوسف
...
wikifeqh: یوسف_مستوفی