میرزا حسین خلیلی تهرانی

پدر میرزا حسین خلیلی به نام میرزا خلیل طبیب رازی تهرانی از اطبا و زهاد زمان خویش بود که در سال ۱۱۸۰ ق متولد و در صد سالگی در سال ۱۲۸۰ق درگذشت. خاندان وی را به علت انتساب به او خلیلی می گویند.
وی از شاگردان محمدتقی گلپایگانی شیخ انصاری و ملا علی خلیلی تهرانی ( برادرش ) ، صاحب جواهر بود.
پس از درگذشت میرزای شیرازی رهبر نهضت تنباکو که در سال ۱۳۱۲ . ق در سامرا درگذشت، میرزا حسین خلیلی که ساکن نجف بود در ۸۲ سالگی، زعامت شیعه را عهده دار گردید. و در زمره مراجع تقلید قرار گرفت.
میرزا حسین خلیلی شاگردان بسیاری داشت. همچون میرزای نائینی، شیخ آقابزرگ تهرانی، محمدعصارلواسانی سید علی قاضی و. . .
مراجع ثلاث یا آیات ثلاث یا ارکان ثلاثه عنوانی است که در جنبش مشروطه ایران به محمد کاظم خراسانی، میرزا حسین خلیلی تهرانی و عبدالله مازندرانی داده شد. این سه مرجع تقلید از حامیان و رهبران نهضت مشروطه در ایران به حساب می آیند.
وی به همراه آخوند خراسانی و سید حسین میرپور طهرانی در ماجرای عزل ( استعفای ) اتابک اعظم ( عین الدوله ) نقش مؤثری داشته اند. در ماجرای ستم های مستشاران بلژیکی که موجب خدشه دار شدن استقلال اقتصادی و فرهنگی شده بود، وی به همراه آخوند خراسانی و ملا عبداللّه مازندرانی در ۸ ربیع ۱۳۲۳ نامه ای به سید عبدالله بهبهانی در تهران نوشتند و از وی و مردم ایران خواستند تا موسیو نوژ ( ژوزف نوز ) بلژیکی را از کشور بیرون کنند و خلافکاری های دولت مردان را به اطلاع شاه و مسئولین برسانند.
در هجرت صغری ( شاه عبدالعظیم ) و هجرت کبری ـ قم ـ علمای عتبات با تلگراف از وضعیت اطلاع حاصل نموده و اظهار پشتیبانی می کنند. نهایتاً علما در سال ۱۳۲۴ موفق به کسب فرمان مشروطه و ایجاد حکومت مشروطیت می شوند. از علمای نجف اشرف دربارهٔ حکم شرعی مشروطه استفتا می شود. عده ای موافقت می کنند و دسته ای مخالفت نمی کنند، یعنی بی طرف می مانند. میرزا حسین خلیلی تهرانی، اولین شخصی از مراجع بود که مشروطه را امضا کرد و پس از آن آخوند خراسانی، و ملا عبداللّه مازندرانی از امضا کنندگان بودند که این سه نفر به مراجع ثلاث حامی مشروطه شهره می باشند. مراجع ثلاث پس از صدور فرمان مشروطیت و افتتاح مجلس شورای ملی، طی نامه ای افتتاح مجلس را تبریک گفتند.