بهاء الدین سید حیدر بن علی بن حیدر معروف به شیخ حیدر آملی یا میر حیدر آملی یا سید حیدر آملی ( زاده ۷۲۰ هجری در آمل ) عارف، صوفی و مفسر قرن هشتم است.
نام او بیشتر به سبب نظریاتش دربارهٔ عرفان و حکمت مطرح شده است. میر حیدر را از بزرگ ترین عارفان شیعی می دانند. او دارای چهل رساله است که از جمله می توان به جامع الاسرار و منبع الانوار که برای تبیین دیدگاه های اهل تصوف و شیعیان است، اشاره کرد. وی تشیع و تصوف حقیقی را نزدیک به یکدیگر می داند.
... [مشاهده متن کامل]
میر حیدر، در آمل چشم به جهان گشود و تا میان سالی به کارهای دیوانی و دولتی مشغول بود. اما در میانه عمر سودای دانش اندوختن در سر گرفت و رهسپار نجف شد.
حیدر آملی بخش بزرگ جوانی درخشان خود را در آمل در ایالت طبرستان گذراند. در اثر پیچ و خم زمانه و یورش مغولان نشانه ای از آثار قدیمی باقی مانده است. با توجه به وضعیت خانوادگی و مشاغلی که حیدر آملی در جوانی در دربار امیر به عهده داشته، زندگی او با یکی از پرآوازه ترین خاندان های فرمانروایی مازندران یعنی خاندان باوندیان ( موسوم به کینخواریه ) پیوند دارد. حیدر آملی با تجدید خاطره امیر که در خدمت او بوده، نسب او را به ساسانیان می رساند. در همان سالی که امیر به قتل رسید و خاندان باوندیان از میان رفت ( ۷۵۰ ه ) ، حیدر آملی تصمیم می گیرد تا به زندگی موفق و این جهانی خود پایان داده و به سوی خدا برود. هانری کربن زندگی سید حیدر را در سه قسم کلی بیان می دارد: یک ) دوره ایرانی: تا ۳۰ سالگی ( سال ۷۵۰ ) ، دو ) دوره اول عراقی ( از سال ۷۵۲ تا ۷۶۸ ) ، سه ) دوره دوم عراقی، ( از سال ۷۶۸ تا ۷۸۷ ) . بر این اساس می توان تاریخ تولد سید حیدر را در آمل با اختلاف یک سال معلوم کرد:۷۲۰ ( شاید ۷۱۹ اما به احتمال زیاد ۷۲۰ ) .
سید حیدر بن علی بن حیدر عبیدلی حسینی آملی به یکی از خانواده های بزرگ سید آمل تعلق داشت. شهری که ساکنان آن از همان آغاز عالم بودند. اگر فاصله یک ساله میان حرکت از آمل و ورود به اماکن مقدس در سال ۷۵۱ را به حساب نیاوریم، می توانیم بگوییم که دوره ایرانی سید حیدر از سال ۷۲۰ تا ۷۵۰ هجری بوده است؛ بنابراین سید حیدر، آمل را در سال ۷۵۰ هجری ترک کرد، یعنی در همان سالی که امیر او به قتل رسید. خود او می گوید که در این زمان سی ساله بوده است. در این فاصله سید حیدر آموزش های اصلی را دیده و نخستین تجربه خود از زندگی را کسب کرده بود. او در جامع الاسرار می گوید که از همان آغاز جوانی و حتی کودکی با علاقه فراوان به مطالعه عرفان شیعی دوازده امامی پرداخت. زائر ما با ترک همه چیز، جز خرقه ای ژنده از مال دنیا نگه نمی دارد و برای زیارت اماکن مقدسه تشیع و سپس بیت المقدس و مکه قدم در راه می گذارد. بدین ترتیب دوره عراقی یا بهتر بگوییم نخستین مرحله این دوره آغاز می شود. سید حیدر به مکه و مدینه می رود، اما به علت وضع مزاجی به عراق بازمی گردد. تذکره نویسان می گویند که در نخستین مرحله این دوره، سید حیدر از تعلیمات دو عالم یعنی، مولانا نصیر الدین کاشانی حلی و فخرالمحققین محمد بن حسن بن مطهر حلی استفاده کرد. فخرالمحققین فرزند علامه حلی بود که در نزد نصیرالدین طوسی و کاتبی قزوینی تعلیم دید و خود یکی از اساتید کلام این دوره بود. سید حیدر از حسن بن حمزه هاشمی روایت می کند در سال ۷۶۱ از فخرالمحققین اجازه روایت دریافت کرد و به درخواست او رساله رافعه الخلاف را نوشت و برای مدتی به مکاتبه علمی با او پرداخت. یادآور می شویم که آخرین تاریخ تحریر رساله العلوم العالیه یعنی سال ( ۷۸۷ ه ) مربوط می شود به زمانی که سید حیدر شصت و پنج سال بود. علامه حسن زاده آملی در اینباره می فرمایند: «فعلاً در جنب مسجد امام حسن عسکری ( ع ) در آمل قبری به نام میرحیدر آملی؛ ولیکن مسلم است که غیر از سید حیدر است. » زیرا ایشان خودش می نویسد: «من از آمل بیرون رفتم. وی در حله وفات کرده است. » پس از سال ۷۸۷ اثری از حیدر آملی در این جهان فانی نمی یابیم. این دوره از زمان حمله تیمور لنگ به مازندران دور نیست و دلیلی نداریم که سید حیدر به زادگاه خود بازگشته باشد. یا گفته می شود او را بعد مرگش به زادگاه خود آورده اند.
نام او بیشتر به سبب نظریاتش دربارهٔ عرفان و حکمت مطرح شده است. میر حیدر را از بزرگ ترین عارفان شیعی می دانند. او دارای چهل رساله است که از جمله می توان به جامع الاسرار و منبع الانوار که برای تبیین دیدگاه های اهل تصوف و شیعیان است، اشاره کرد. وی تشیع و تصوف حقیقی را نزدیک به یکدیگر می داند.
... [مشاهده متن کامل]
میر حیدر، در آمل چشم به جهان گشود و تا میان سالی به کارهای دیوانی و دولتی مشغول بود. اما در میانه عمر سودای دانش اندوختن در سر گرفت و رهسپار نجف شد.
حیدر آملی بخش بزرگ جوانی درخشان خود را در آمل در ایالت طبرستان گذراند. در اثر پیچ و خم زمانه و یورش مغولان نشانه ای از آثار قدیمی باقی مانده است. با توجه به وضعیت خانوادگی و مشاغلی که حیدر آملی در جوانی در دربار امیر به عهده داشته، زندگی او با یکی از پرآوازه ترین خاندان های فرمانروایی مازندران یعنی خاندان باوندیان ( موسوم به کینخواریه ) پیوند دارد. حیدر آملی با تجدید خاطره امیر که در خدمت او بوده، نسب او را به ساسانیان می رساند. در همان سالی که امیر به قتل رسید و خاندان باوندیان از میان رفت ( ۷۵۰ ه ) ، حیدر آملی تصمیم می گیرد تا به زندگی موفق و این جهانی خود پایان داده و به سوی خدا برود. هانری کربن زندگی سید حیدر را در سه قسم کلی بیان می دارد: یک ) دوره ایرانی: تا ۳۰ سالگی ( سال ۷۵۰ ) ، دو ) دوره اول عراقی ( از سال ۷۵۲ تا ۷۶۸ ) ، سه ) دوره دوم عراقی، ( از سال ۷۶۸ تا ۷۸۷ ) . بر این اساس می توان تاریخ تولد سید حیدر را در آمل با اختلاف یک سال معلوم کرد:۷۲۰ ( شاید ۷۱۹ اما به احتمال زیاد ۷۲۰ ) .
سید حیدر بن علی بن حیدر عبیدلی حسینی آملی به یکی از خانواده های بزرگ سید آمل تعلق داشت. شهری که ساکنان آن از همان آغاز عالم بودند. اگر فاصله یک ساله میان حرکت از آمل و ورود به اماکن مقدس در سال ۷۵۱ را به حساب نیاوریم، می توانیم بگوییم که دوره ایرانی سید حیدر از سال ۷۲۰ تا ۷۵۰ هجری بوده است؛ بنابراین سید حیدر، آمل را در سال ۷۵۰ هجری ترک کرد، یعنی در همان سالی که امیر او به قتل رسید. خود او می گوید که در این زمان سی ساله بوده است. در این فاصله سید حیدر آموزش های اصلی را دیده و نخستین تجربه خود از زندگی را کسب کرده بود. او در جامع الاسرار می گوید که از همان آغاز جوانی و حتی کودکی با علاقه فراوان به مطالعه عرفان شیعی دوازده امامی پرداخت. زائر ما با ترک همه چیز، جز خرقه ای ژنده از مال دنیا نگه نمی دارد و برای زیارت اماکن مقدسه تشیع و سپس بیت المقدس و مکه قدم در راه می گذارد. بدین ترتیب دوره عراقی یا بهتر بگوییم نخستین مرحله این دوره آغاز می شود. سید حیدر به مکه و مدینه می رود، اما به علت وضع مزاجی به عراق بازمی گردد. تذکره نویسان می گویند که در نخستین مرحله این دوره، سید حیدر از تعلیمات دو عالم یعنی، مولانا نصیر الدین کاشانی حلی و فخرالمحققین محمد بن حسن بن مطهر حلی استفاده کرد. فخرالمحققین فرزند علامه حلی بود که در نزد نصیرالدین طوسی و کاتبی قزوینی تعلیم دید و خود یکی از اساتید کلام این دوره بود. سید حیدر از حسن بن حمزه هاشمی روایت می کند در سال ۷۶۱ از فخرالمحققین اجازه روایت دریافت کرد و به درخواست او رساله رافعه الخلاف را نوشت و برای مدتی به مکاتبه علمی با او پرداخت. یادآور می شویم که آخرین تاریخ تحریر رساله العلوم العالیه یعنی سال ( ۷۸۷ ه ) مربوط می شود به زمانی که سید حیدر شصت و پنج سال بود. علامه حسن زاده آملی در اینباره می فرمایند: «فعلاً در جنب مسجد امام حسن عسکری ( ع ) در آمل قبری به نام میرحیدر آملی؛ ولیکن مسلم است که غیر از سید حیدر است. » زیرا ایشان خودش می نویسد: «من از آمل بیرون رفتم. وی در حله وفات کرده است. » پس از سال ۷۸۷ اثری از حیدر آملی در این جهان فانی نمی یابیم. این دوره از زمان حمله تیمور لنگ به مازندران دور نیست و دلیلی نداریم که سید حیدر به زادگاه خود بازگشته باشد. یا گفته می شود او را بعد مرگش به زادگاه خود آورده اند.
