[ویکی نور] مکی بن ابی طالب و تفسیر القرآن. مکی بن أبی طالب و تفسیر القرآن تألیف احمد حسن فرحات به بررسی زندگانی فقیه و مفسر مالکی، مکی بن ابی طالب اندلسی (متوفی 437ق) و آثار و دیدگاه های او در زمینه تفسیر قرآن اختصاص دارد.
کتاب مشتمل بر مقدمه، تمهید، پنج باب و یک خاتمه است. در تمهید، در سه بخش اوضاع سیاسی، اجتماعی و علمی عصر نویسنده بررسی شده است. هر یک از ابواب کتاب نیز مشتمل بر دو یا سه باب است.
نویسنده در مقدمه کتاب در رابطه با چگونگی گردآوری و نگارش اثر چنین می نویسد که به هنگام آغاز تحقیق کتاب تنها یکی از آثار مکی بن ابی طالب یعنی «الإبانة عن معانی القرائات» با تحقیق دکتر عبدالفتاح اسماعیل شبلی منتشر شده بود. آثار دیگر مؤلف یکی پس از دیگری بعد از تاریخ انتشار کتاب منتشر گردید. به گفته نویسنده این طبع از اثر همان طبع گذشته با اندک تغییراتی است. او ابراز امیدواری کرده که با استفاده از کتبی که در طول این مدت منتشر شده کتابش را مورد بازبینی قرار دهد.
از جمله مباحث مطرح شده در تمهید کتاب، اوضاع علمی عصر مکی است. با توجه به این که مکی بن ابی طالب در علوم قرآن و علوم عربی به یک نسبت معروف بوده است لذا نیاز مبرمی وجود دارد که این علوم به عنوان مدخل بحث مورد بررسی قرار گیرد؛ لذا نویسنده در انتهای تمهید اوضاع و پیشرفت علوم قرآن و علوم عربی را با اشاره به آثار تألیف شده در عصر مکی بررسی کرده است.
در اولین باب کتاب، زندگانی مکی با ذکر نام، نسب، ولادت، مسافرت ها، اساتید، شاگردان و اطلاعاتی درباره مذهب کلام و فقهی و جایگاه اجتماعی او مطرح شده است. او اگرچه مالکی مذهب بوده است اما به گفته نویسنده مالکی بودن او سبب تقید و پایبندی او به این مذهب نمی شد و مقلد نبود بلکه مجتهد بود و همیشه ملتزم به آراء فقهای مالکی نبود بلکه در مسائل مناقشه می کرد و با ذکر ادله به دیدگاه صحابه و تابعین و مذاهب دیگر استشهاد می کرد و از سخنش تعصب مذهبی استشمام نمی شد؛ بلکه بسیاری اوقات غیر مذهبش را ترجیح می دهد و این بر وسعت دید و کاوش او از حق و التزامش به آن حکایت می کند.
زندگانی مکی سرشار از انواع فعالیت های علمی بود؛ مسافرت به مصر و حجاز برای دیدار علما و فراگیری دانش آن ها، هجرت به اندلس و آموزش و تدریس و مقیم شدن برای تألیف و تصنیف از جمله این فعالیت هاست. او کتاب خانه بزرگی در شاخه های مختلف اسلامی از خود به جای گذارد؛ اگرچه اغلب آن در علوم قرآن و عربی است. به همین جهت برای مکی مطالعه و تحقیق لغت و تألیف در این زمینه هدف مستقلی نبوده است؛ بلکه لغت در خدمت قرآن و علوم قرآنی و وسیله ای برای فهم و مطالعات قرآن بوده است، نزد دیگر لغویین نیز آیات قرآن شواهدی برای لغت بود که قواعد آن را توضیح می داد و صحیح آن را از غلط تبیین می کرد. این موضوع اگرچه به خودی خود صحیح است اما دگرگون کردن موضوع است؛ چراکه وسیله غایت و غایت وسیله شده است. نویسنده معتقد است که در بین محققین علوم قرآنی کسی مانند مکی در عمق و استواری در کثرت تألیفات و شمول آن بر انواع علوم قرآنی و گوناگونی در تقسیمات آن را نمی شناسم.
کتاب مشتمل بر مقدمه، تمهید، پنج باب و یک خاتمه است. در تمهید، در سه بخش اوضاع سیاسی، اجتماعی و علمی عصر نویسنده بررسی شده است. هر یک از ابواب کتاب نیز مشتمل بر دو یا سه باب است.
نویسنده در مقدمه کتاب در رابطه با چگونگی گردآوری و نگارش اثر چنین می نویسد که به هنگام آغاز تحقیق کتاب تنها یکی از آثار مکی بن ابی طالب یعنی «الإبانة عن معانی القرائات» با تحقیق دکتر عبدالفتاح اسماعیل شبلی منتشر شده بود. آثار دیگر مؤلف یکی پس از دیگری بعد از تاریخ انتشار کتاب منتشر گردید. به گفته نویسنده این طبع از اثر همان طبع گذشته با اندک تغییراتی است. او ابراز امیدواری کرده که با استفاده از کتبی که در طول این مدت منتشر شده کتابش را مورد بازبینی قرار دهد.
از جمله مباحث مطرح شده در تمهید کتاب، اوضاع علمی عصر مکی است. با توجه به این که مکی بن ابی طالب در علوم قرآن و علوم عربی به یک نسبت معروف بوده است لذا نیاز مبرمی وجود دارد که این علوم به عنوان مدخل بحث مورد بررسی قرار گیرد؛ لذا نویسنده در انتهای تمهید اوضاع و پیشرفت علوم قرآن و علوم عربی را با اشاره به آثار تألیف شده در عصر مکی بررسی کرده است.
در اولین باب کتاب، زندگانی مکی با ذکر نام، نسب، ولادت، مسافرت ها، اساتید، شاگردان و اطلاعاتی درباره مذهب کلام و فقهی و جایگاه اجتماعی او مطرح شده است. او اگرچه مالکی مذهب بوده است اما به گفته نویسنده مالکی بودن او سبب تقید و پایبندی او به این مذهب نمی شد و مقلد نبود بلکه مجتهد بود و همیشه ملتزم به آراء فقهای مالکی نبود بلکه در مسائل مناقشه می کرد و با ذکر ادله به دیدگاه صحابه و تابعین و مذاهب دیگر استشهاد می کرد و از سخنش تعصب مذهبی استشمام نمی شد؛ بلکه بسیاری اوقات غیر مذهبش را ترجیح می دهد و این بر وسعت دید و کاوش او از حق و التزامش به آن حکایت می کند.
زندگانی مکی سرشار از انواع فعالیت های علمی بود؛ مسافرت به مصر و حجاز برای دیدار علما و فراگیری دانش آن ها، هجرت به اندلس و آموزش و تدریس و مقیم شدن برای تألیف و تصنیف از جمله این فعالیت هاست. او کتاب خانه بزرگی در شاخه های مختلف اسلامی از خود به جای گذارد؛ اگرچه اغلب آن در علوم قرآن و عربی است. به همین جهت برای مکی مطالعه و تحقیق لغت و تألیف در این زمینه هدف مستقلی نبوده است؛ بلکه لغت در خدمت قرآن و علوم قرآنی و وسیله ای برای فهم و مطالعات قرآن بوده است، نزد دیگر لغویین نیز آیات قرآن شواهدی برای لغت بود که قواعد آن را توضیح می داد و صحیح آن را از غلط تبیین می کرد. این موضوع اگرچه به خودی خود صحیح است اما دگرگون کردن موضوع است؛ چراکه وسیله غایت و غایت وسیله شده است. نویسنده معتقد است که در بین محققین علوم قرآنی کسی مانند مکی در عمق و استواری در کثرت تألیفات و شمول آن بر انواع علوم قرآنی و گوناگونی در تقسیمات آن را نمی شناسم.
wikinoor: مکی_بن_أبی طالب_و_تفسیر_القرآن