مکتب شیراز

همای و همایون، مینیاتوری از مکتبی در نگارگری ایرانی. با در امان ماندن سرزمین فارس در یورش مغولان، شیراز مرکز تجمع هنرمندانی شد که با سنّت های هنری پیشامغولی آشنایی داشتند، به همین سبب هنر و فرهنگ این خطه کمتر با عوامل بیگانه پیوند یافت (نیمه نخست قرن ۸ ق). چینی مآبی رایج در تبریز، کمترین تأثیر را در نقاشی شیراز برجا گذاشت. در نگاره های این مکتب، شیوۀ عام نقاشی های سترگ نما باقی ماند که با دیوارنگاره های پیشین قرابت داشت. پیکره های درشت اغلب ـ به بلندای تصویر ـ بر زمینۀ سرخ یا زرد ملایم ترسیم شده اند و هیچ حجم یا عمقی در فضای تصویری القا نمی شود و علی رغم خطوط آزاد و روان، گویی پیکره ها به پس زمینه چسبیده اند؛ از قرار معلوم سابقۀ این رویکرد به دیوارنگاره های دوبعدی قرون گذشته بازمی گردد. پس زمینۀ این آثار گاه با نقوش زینتی پر می شدند. به کارگیری سطوح رنگی تفکیک شده ویژگی همیشگی نقاشی شیراز است. مصورسازی نسخه های شاهنامه در کارگاه های آل اینجو رواج یافت؛ تاکنون هفت شاهنامه مصور شناخته شده، که همگی در شیراز مصور شده اند. رنگ آمیزی موزون و کمی مات، گزینۀ رنگی محدود، سادگی آمیخته با ظرافت، و بهره گیری از کمترین عوامل و ریزه کاری ها در عین شفافّیت، از ویژگی های مکتب شیراز است. در آستانۀ قرن ۹ق پیوندهای نزدیک تری بین شیوه های مختلف مکاتب شیراز و تبریز برقرار شد. نگارگری شیراز در اواخر قرن ۹ق شکوفا شد و نومایگی خود را در سرتاسر قرن ۱۰ق نیز حفظ کرد. برخی از جلوه های تصویری این دوره عبارت اند از تپه های دندانه دندانه در حاشیۀ افقی رفیع، آسمانی به رنگ طلایی یا لاجوردی و پرستاره، ابرهای پیچان و دنباله دار، پیکرهای باریک اندام در جامگان رنگی، زمین مفروش از گل بوته های گوناگون و منظم، درختانی با برگ های فشرده و یکنواخت، جویبارهای نقره ای پرپیچ و خم، و بناهای آراسته با کاشی های منقوش. در آثار مکتب شیراز، ابیات شعر در کتیبه های چهارتایی یا دوتایی در بالا و پایین صفحه جا می گیرند، و سطح بین آن ها برای نقاشی اختصاص می یابد. سطح مزبور به پیروی از پهنای هر کتیبه، از طریق محورهای نامرئی عمودی به بخش های متناسبی تقسیم پذیر است. بخش میانی را می توان «فضای درونی» تلقّی کرد که غالباً محدودۀ فعل اصلی و مکان آدم های اصلی داستان است؛ بخش های کناری راست و چپ یا فضاهای بیرونی محل عناصر و پیکره های فرعی داستان در نظر گرفته می شود.